Żubr to największy ssak lądowy występujący w Europie. Samiec może osiągać masę ciała do 900 kg, natomiast samica do 600 kg. Wysokość w kłębie wynosi do około 180 cm, a długość ciała do 300 cm.
Wyglądem żubr podobny jest do bizona, choć jest mniejszy i ma dłuższą grzywę na czole oraz pod szyją. Sierść jest również mniej kudłata i ma różną barwę od złotobrązowej do ciemnobrązowej. Garb utworzony jest przez wyrostki kręgosłupa kręgów piersiowych, otoczone potężnymi mięśniami.
Żubry występują m.in. w Polsce, na Ukrainie, Białorusi, Litwie, w Rosji oraz Rumunii.
Większość subpopulacji żubrów została ponownie wprowadzona na tereny leśne. Najkorzystniejsze są zazwyczaj lasy liściaste. Jednakże obserwuje się, że zwierzęta te preferują również siedliska otwarte, takie jak łąki, doliny rzeczne, opuszczone pola uprawne i polany.
Żubry nie są terytorialne. Na obszar ich występowania wpływa jakość siedlisk oraz dostępność pożywienie. W przypadku wielu populacji obserwuje się sezonowe migracje.
Aktywność żubra jest typowa jak dla przeżuwaczy – składa się z faz żerowania na przemian z odpoczynkiem i przeżuwaniem.
Latem żubr spędza 60% czasu na żerowaniu, 30% na odpoczynku, a pozostałe 10% na wędrowaniu. Zimą duży wpływ na dietę żubra ma dokarmianie przez człowieka (zwykle sianem). W efekcie 30% czasu żubr spędza na pozyskiwaniu pokarmu, a 60% na wędrówkach.
Stada żubrów składają się zazwyczaj z grup mieszanych – samice z cielętami, młode żubry w wieku 2-3 lat oraz dołączające okresowo dorosłe byki. Liczebność grup mieszanych zależy od środowiska i średnio składa się z 8 do 13 zwierząt. Czasami żerując na terenach otwartych tworzą grupy do 23 osobników. Większość byków żyje samotnie, jeśli tworzy grupy są one małe. Młode byki najczęściej przemieszczają się między grupami.
Mimo iż żubr jest zwierzęciem powolnym, na krótkich dystansach może galopować nawet z prędkością 40 km/h. W momencie zagrożenia jest wstanie przeskoczyć przeszkodę o wysokości 2 m.
Żubr dostosowuje swoją dietę do dostępności roślin sezonowych. Jego pokarm w 70-90% stanowią trawy, turzyce i rośliny zielne.
Znajdowane są na dnie lasu oraz na łąkach i polach uprawnych w jego sąsiedztwie. Resztę diety stanowią gałązki, liście i kora drzew oraz krzewów. Szczególnie chętnie spałowany jest dąb, jesion i grab. Zdzieranie lub ogryzanie kory nasila się w okresie zimowo-wiosennym, kiedy brakuje jeszcze roślin runa leśnego.
Powszechnie uważa się, że wyróżniamy dwa podgatunku żubra: żubr nizinny (Bison bonasus bonasu) oraz żubr kaukaski (Bison bonasus caucasicus).
Dawniej żubry nizinne występowały w zachodniej i wschodniej Europie, a żubry kaukaskie tylko w północnych górach i przedgórzu Kaukazu. Postępująca wraz z rozwojem cywilizacji wycinka pierwotnych lasów, rozwój rolnictwa oraz powszechne polowania spowodowały, że na początku XIX w. spośród tysięcy osobników pozostała zaledwie garstka. W środowisku naturalnym żubry występowały jedynie w Puszczy Białowieskiej, na Białorusi oraz w górach Kaukazu.
I wojnę światową przetrwało zaledwie 9 osobników, a w 1919 r. znaleziono ostatni ślad żubra nizinnego w środowisku naturalnym, w postaci ciała zabitego zwierzęcia. Jedyne osobniki, które przeżyły znajdowały się w zwierzyńcach i ogrodach zoologicznych. Żubry kaukaskie niestety nie dotrwały do naszych czasów. Ostatni żubr kaukaski w środowisku naturalnym zginął na Kaukazie w 1927 r.
Już w 1923 r. podjęto próbę odtworzenia gatunku z okazów zachowanych w zwierzyńcach i ogrodach zoologicznych. Podczas Międzynarodowego Kongresu Ochrony Przyrody, przedstawiciele Polski zaapelowali o ratowanie żubrów. Przekonali do tego przyrodników z innych państw i w tym samym roku powstało Międzynarodowe Towarzystwo Ochrony Żubra. Jego pierwszym zadaniem była inwentaryzacja wszystkich przedstawicieli gatunku oraz utworzenie dla nich Księgi Rodowodowej. Zapoczątkowano hodowlę żubrów, jednakże nastał kolejny trudny czas – II Wojna Światowa. Mimo ciężkich walk, starano się ochronić żubra. Po II Wojnie Światowej, Polska została centrum hodowli żubrów. Ich miejscem bytowania stała się Puszcza Białowieska.
Współcześnie żubrowi zagraża przede wszystkim:
W Polsce żubr znajduje się pod ścisłą ochroną. Ponadto podlega międzynarodowym konwencjom: Konwencji Berneńskiej oraz Dyrektywie Siedliskowej.
Żubr objęty jest Europejskim Programem Ochrony Zwierząt (EEP, ang. European Endangered Species Programme), którego celem jest hodowla gatunków zagrożonych wyginięciem.
Wrocławskie zoo ma długą historię hodowli żubrów. Osobniki z wrocławskim rodowodem od początku brały udział w odtwarzaniu gatunku. Praca ta kontynuowana jest nie tylko przez prowadzenie hodowli zachowawczej na terenie zoo, ale również poprzez aktywne zaangażowanie w ochronę żubrów w środowisku naturalnym poprzez działania zmierzające do zapewnienia wzrostu ich populacji.
Zoo Wrocław wspiera Stowarzyszenie Miłośników Żubrów prowadzące liczne badania naukowe nad populacją żubra w Polsce i na świecie oraz projekty reintrodukcji, czyli powrotu do natury, w Europie.
