Jest to niewielki żółw – długość skorupy od 12 do 36 cm przy masie ciała 0,5-1,5 kg, który doskonale przystosował się do trudnych warunków m.in. dzięki długiej hibernacji, w którą zapada jesienią.
W obrębie gatunku obserwuje się bardzo zmiennie ubarwienie – od żółtego przez brązowe po czarne. Często widoczne są też jaskrawe plamki, kropki i kreski na pancerzu i miękkich częściach ciała żółwia.
Żółw błotny znajduje się w Europie, Afryce, na obszarze Bliskiego Wschodu i Azji. Historycznie gatunek ten miał szerszy zasięg występowania niż obecnie.
Żółw błotny jest gatunkiem nizinnym, związany ze środowiskiem wodnym i lądowym. Żyje na obszarach słodkowodnych, w tym np. w stawach, jeziorach, wolno płynących potokach, śródleśnych bagnach, starorzeczach, kanałach i rowach melioracyjnych. Do gniazdowania wybiera lokalizacje lądowe mocno nasłonecznione, piaszczyste.
Żółw błotny występował dawniej na wszystkich nizinach w Polsce. Obecnie można go spotkać jedynie w parkach narodowych i rezerwatach przyrody.
Pod powierzchnią wody może przebywać nawet do jednej godziny. Jest bardzo płochliwy, doskonale pływa, nurkuje, widzi oraz wyczuwa zbliżającego się intruza, stąd bardzo trudno go spotkać.
Kiedy nie jest płoszony, lubi wychodzić z wody i wygrzewać się na słońcu. Zimuje zagrzebany głęboko w mule na dnie zbiornika wodnego przez około 5 miesięcy. Ze snu budzi się w kwietniu lub maju, w zależności od pogody.
Jest drapieżnikiem, poluje i odżywia się wyłącznie pod wodą. Zjada owady wodne i ich larwy, ślimaki, małże, kijanki, żaby, małe ryby.
Nie gardzi też padliną. Mniejszą zdobycz połyka w całości, a większą chwyta szczękami i rozrywa pazurami. Sam jest zjadany przez jenoty, wydry, lisy i borsuki.
Żółwie błotne, będące jedynymi naturalnie występującymi żółwiami w Polsce, są objęte ścisłą ochroną w naszym kraju od 1935 roku.
Mimo ochrony nadal są sklasyfikowane w „Polskiej czerwonej księdze zwierząt” jako gatunek bardzo wysokiego ryzyka, zagrożony wyginięciem. Populacja żyjąca w Wielkopolsce jest szczególnie cenna i mało znana.
Podstawową przyczyną wymierania żółwi błotnych w Europie i w Polsce jest rozwój rolnictwa oraz masowo i źle prowadzona melioracja. Zanieczyszczenie wód oraz konkurencja o pokarm i tereny lęgowe ze strony gatunków inwazyjnych – np. żółwi ozdobnych, które za naszą sprawą – ludzi, lądują często w okolicznych stawach i rzekach, przyczyniają się również do zanikania gatunku w Europie.
Wrocławskie ZOO i Fundacja ZOO Wrocław – DODO wspiera finansowo program ochrony żółwia błotnego CHELONIA prowadzony przez Polskie Towarzystwo Ochrony Przyrody „Salamandra”.
Wsparcie pomaga:
Ponadto żółw błotny objęty jest Europejskim Programem Ochrony Zwierząt (EEP, ang. European Endangered Species Programme), którego celem jest hodowla gatunków zagrożonych wyginięciem.
