Wyjec czarny to małpa szerokonosa o krępej budowie ciała i długiej, gęstej okrywie włosowej. U tego gatunku występuje wyraźny dymorfizm płciowy, dorosły samiec wyjca jest czarny a samica jest barwy oliwkowej. Głowa wyjca jest otoczona pierścieniem długich włosów, pysk jest nieco wydłużony , twarz naga, duże oczy. U tego gatunku, tak jak u innych wyjców występują rozwinięte worki krtaniowe, służące za rezonatory do wydobywania charakterystycznego głosu. Jednakże wyjce czarne posiadają mniej wydatną dolną szczękę a ich worek krtaniowy nie odznacza się tak wyraźnie pod skórą szyi jak u innych przedstawicieli rodzaju.

Kończyny wyjca czarnego są długie, przednie nieco krótsze od tylnych. Ogon wyjca jest przykładem doskonałego przystosowania do nadrzewnego trybu życia, jest długi , chwytny (zakręcony na końcu) i od spodu pozbawiony sierści, co zwiększa jego przyczepność do gałęzi a także zwiększa wrażliwość na dotyk, stąd wyjce mogą np. identyfikować ogonem przedmioty. Z tego powodu ogon jest nazywany u tych małp piątą kończyną. Długość ciała tych małp wynosi od 40-72 cm (bez ogona) długość ogona 50-75 cm, masa ciała waha się między 5,7-7,4 kg, samiec wyjca czarnego jest większy od samicy. Wyjec czarny to jedna z największych małp Nowego Świata.

Wyjec czarny występuje w lasach deszczowych środkowej Ameryki Południowej, począwszy od wschodniej Boliwii, południowej Brazylii, Paragwaju i północnej Argentyny.

Wyjec czarny prowadzi typowo nadrzewny tryb życia, preferuje wyższe partie lasu, gdzie zwierzęta te czują się bezpiecznie. Wyjec czarny wręcz unika schodzenia na ziemię, stąd w ZOO we Wrocławiu gatunek ten posiada unikatowy wybieg zewnętrzny, złożony z drzew połączonych drabinkami, zabezpieczony jedynie pastuchami elektrycznymi poniżej drabinek. Wyjce czarne potrafią pływać, na drzewach poruszają się na czterech kończynach, często w poruszaniu pomagając sobie ogonem.

Rzadko i niechętnie schodzą na ziemię. Ten gatunek małpy szerokonosej zasiedla różnorodne siedliska leśne w strefie tropikalnej, wilgotne siedliska ubogie w liście, lasy liściaste lub wyżej położone biomy Cerrado, Caatinga, Chaco, Pantanal, Pampa i lasy wybrzeży Atlantyku. Wyjce czarne spotykane są głównie w lasach galeriowych, w których deszcze występują stale przez cały rok, rzadziej w tropikalnych lasach liściastych, poprzecinanych sawannami, gdzie występuje wyraźna, ciepła pora deszczowa oraz chłodna pora sucha. Wyjce czarne do zaspokojenia swoich potrzeb żywieniowych potrzebują lasów z różnorodnymi gatunkami roślin. Znaczna część ich siedlisk jest obecnie zmniejszana przez niszczenie tych typów lasów.

Wyjec czarny jest gatunkiem najbardziej aktywnym rankiem i o zmierzchu. Nazwa wyjec pochodzi od charakterystycznych dźwięków wydawanych przez te małpy, które za pomocą donośnego ryku oznaczają swoje terytorium, najczęściej o świcie. Markowanie terytorium głosem ma za zadanie informowanie innych grup wyjców o swojej pozycji, aby zachować dystans między nimi. Głos wyjców niesie się na odległość od 1 do 2 kilometrów.

Wyjec czarny prowadzi wędrowny tryb życia. Żyje w grupach rodzinnych złożonych z 5-20 osobników, którym przewodzą 1-2 stare samce. Samce są dominujące. Samice wyjców czarnych są podporządkowane samcom, chociaż między samicami także istnieje hierarchia. Samice mogą przynależeć do różnych grup w ciągu swojego życia.

Grupy wyjców mają mniej więcej równy stosunek płci, ale mogą mieć więcej samic niż samców. Liczebność grupy zależy od dostępności zasobów pokarmowych na obszarze, w którym żyją. Młode samce opuszczają grupę macierzystą w wieku ok. 2 lat, samice rok później, z czasem formując własne stada. U tego gatunku praktykuje się wspólną opiekę nad potomstwem, podczas której samice mogą nosić, pielęgnować i chronić maluchy inne niż ich własne. Dorosłe samce są również czasami postrzegane jako pomoc w opiece nad nie własnym potomstwem. Natomiast dorastającym samcom nie wolno zajmować się maluchami, ponieważ często je maltretują, a nawet zabijają. U A. caraya rzadko obserwowano jawny konflikt, jednak zdarza się, że zatargi występujące między młodymi samcami doprowadzają do sytuacji, w której niektóre osobniki opuszczają swoje grupy rodzinne i odchodzą do innych społeczeństw wyjców. Wyjce czarne to małpy terytorialne, ale bronią tylko bezpośredniego obszaru, na którym się znajdują, a ich terytoria często zachodzą na siebie.

Okres ciąży u samicy wyjca czarnego trwa około 187 dni. Badania wykazały, że ciąża u młodszych samic trwa od 10 do 12 miesięcy, podczas gdy u starszych matek okres ten trwa tylko 7–10 miesięcy. Samice opiekują się maluchami przez około rok przed ponownym kojarzeniem. Nowo narodzone wyjce po urodzeniu mają około 125 g. Ciekawe jest to, że wszystkie wyjce po urodzeniu, niezależnie od płci są koloru sierści matki. Przystosowanie to ma im pomóc przeżyć, gdyż wczepione w sierść matki świetnie kamuflują się przed wzrokiem drapieżników. Z wiekiem samce wyjców przyjmują stopniowo ubarwienie czarne, właściwe dla ich płci.

Wyjec czarny to małpa roślinożerna. Żywi się głównie liśćmi,preferowane są bardziej miękkie, mniej włókniste, młode liście, ale uzupełnia swoją dietę owocami, (zwłaszcza lubią dzikie figi)pąkami i kwiatami, jedzą też nasiona, mech, łodygi, gałązki i korę. Zaobserwowano, że kilka grup wyjców zamieszkujących sady w pobliżu siedzib ludzkich zjadało także jaja ptasie.

Zęby trzonowe wyjców czarnych są świetnie przystosowane do żucia liści. Wyjce spędzają do 70% swojego dnia leżąc i trawiąc w koronach drzew, w czym pomaga im powiększone jelito ślepe. Umiejętność trawienia szerokiej gamy gatunków roślinności jest kluczem do zrozumienia szerokiej dystrybucji tego gatunku w różnorodnych siedliskach leśnych Ameryki Południowej.

A. caraya rzadko schodzi z drzew, ponieważ źródło pożywienia tych małp znajduje się w koronach drzew, a ich zapotrzebowanie na wodę jest zaspokajane przez pokarm. Jednak w szczególnie suchych porach wyjce czarne są zmuszone, aby zejść na ziemię, aby pić wodę w jeziorach lub uzupełniać swoją dietę o bagienne rośliny zielne.

Wyjec czarny jest zagrożony utratą siedlisk spowodowaną rozwojem rolnictwa i hodowlą bydła w brazylijskim cerrado, uprawą soi na obszarze Chiquitano we Boliwii oraz rozwojem gospodarstw i hodowlą bydła w Argentynie. Badania przeprowadzone w brazylijskiej Amazonii prognozują utratę odpowiednich siedlisk leśnych sięgającą 40% do roku 2050, jeśli obecne ekspansywne działania ludzkie pozostaną niezmienione. Polowanie dla mięsa i skór ma miejsce również w większości obszarów występowania tego gatunku. W badaniach wpływu łowiectwa w Amazonii, Peres i Palacios (2007) wykazali, że naczelne o dużej masie ciała, takie jak gatunki Alouatta, mogą doświadczać spadku zagęszczenia o więcej niż 50% na obszarach umiarkowanych lub intensywnych polowań. Ponadto odnotowano znaczne spadki liczebności populacji w następstwie wybuchów żółtej febry leśnej w i Argentynie.

Wyjce czarne są wymienione w załącznika II CITES (Konwencja o międzynarodowym handlu dzikimi zwierzętami i roślinami gatunków zagrożonych wyginięciem), co oznacza, że ​​chociaż nie ma bezpośredniego zagrożenia wyginięciem, uzasadnione jest ścisłe monitorowanie gatunku.

Wyjec czarny jest chroniony na wielu obszarach chronionych w zasięgu swojego występowania: w Argentynie guazú National Park (55,000 ha), Pilcomayo National Park (60,000 ha) Chaco National Park (14,000 ha), Brazyli: Araguaia National Park (555,517 ha), Brasília National Park (40,398 ha), Chapada dos Veadeiros National Park (65.514 ha), Emas National Park (132,642 ha), Serra da Capivara National Park (91,848 ha), Grande Sertão Veredas National Park (230,853 ha), Chapada Diamantina National Park (152,141 ha), Pantanal Matogrossense National Park (135,606 ha), Serra da Bodoquena National Park (77,021 ha), Mario Viana Municipal Biological Reserve (470 ha) (cited in Holzmann 2012), Serra da Bodoquena National Park(77,021 ha), Prosa State Park (133 ha), Matas do Segredo State Park (177 ha), Guaporé Biological Reserve (615,771 ha) i wiele innych, w Boliwi: Kaa-Iya Gran Chaco National Park (3,441,115 ha), Otuquis Pantanal National Park (903,350 ha), Otuquis Natural Area of Integrated Management (102,600 ha), San Matías Natural Area of Integrated Management (2,918,500 ha) i w Paragwaju, m.in w Ybicui National Park (5,000 ha), Tinfunque National Park (280,000 ha) najważniejszy obszar chroniony w Paragwaju dla tego gatunku), Defensores del Chaco National Park (780,000 ha).

Przez fragmentację naturalnych siedlisk, rozwój rolnictwa, kłusownictwo i epidemię żółtej febry, znacząco maleje populacja wyjców czarnych w środowisku naturalnym. Rola hodowli zachowawczej tego gatunku w ogrodach zoologicznych nabiera coraz większego znaczenia. Wrocławskie zoo nie tylko prowadzi hodowlę tego gatunku, ale odpowiada za jej koordynację ponad 100 osobników w 33 ogrodach zoologicznych na dwóch kontynentach – Europie i Azji . Każde narodziny wyjca są rejestrowane i analizowane od 2013 roku przez koordynatora programu, Martę Zając-Ossowską. Cel hodowli zachowawczej realizowany jest w ścisłej współpracy z Keri Bauer z Bush Gardens Tampa na Florydzie, która koordynuje hodowlę wyjców czarnych w Stanach Zjednoczonych.

We wrocławskim zoo wyjce czarne hodowane są od 2008 roku i do tej pory przyszło ich tu na świat kilkanaście. Wrocławski wybieg uważany jest za wzorcowy, zapewniający doskonałe warunki ich utrzymania. Małpy mają do dyspozycji wybieg wewnętrzny w pawilonie Małpiarni, z licznymi linami i pniami drzew, a także zewnętrzny, na który składają się drzewa i łączące je drabinki. Taki wybieg odzwierciedla warunki życia wyjców i pozwala im rozwijać naturalne zachowania.