Dorosły samiec warana z Komodo może osiągać długość ciała 3,1 m a masę ciała do 100 kg. Długość ciała samicy dochodzi do 2,4 m a masa ciała do 40 kg.

Szczęka warana z Komodo przystosowana jest rozrywania i porcjowania mięsa ofiary za pomocą 60 ostrych, zakrzywionych zębów. Najdłuższy ząb może mieć do 2 cm. Rzeczywista siła ugryzienia warana, jest słabsza niż niektórych dużych gadów np. krokodyla. Warany produkują dużą ilość śliny, która zawiera ponad 50 szczepów bakterii oraz toksyny wytwarzane przez gruczoł jadowy, zlokalizowany u podstawy zębów.

Waran z Komodo ma bardzo dobrze wykształcony zmysł węchu wspierany przez narząd Jacobsona. Cząsteczki zapachu są wykrywane przez rozwidlony język gada, a następnie są przenoszone na narząd Jacobsona, powodując reakcję mózgu.

Skóra warana z Komodo pokryta jest łuskami. Pazury pomagają chwytać zdobycz, wspinać się na drzewa, a także kopać gniazda. U młodszych waranów z Komodo ogon jest początkowo dłuższy niż tułów, ale w miarę wzrostu zwierzęcia proporcje te równoważą się. Ogon jest gruby, zaokrąglony, gromadzone są w nim zapasy tłuszczu, służy również do utrzymania równowagi podczas biegu i pomaga podczas pływania.

Waran z Komodo prowadzi samotniczy tryb życia, za wyjątkiem okresu godowego. W celu złożenia jaj samice waranów z Komodo wykopują gniazda w ziemi składające się z kilku jam.

Mogą też wykorzystywać opuszczone kopce ptaków (nogali). W czasie jednego sezonu lęgowego samica warana może złożyć do 38 jaj. Jaja składane są dość głęboko (np. na 2 metry), co zapewnia odpowiednie środowisko (temperaturę, wilgotność) dla rozwijających się zarodków.

Samice spędzają dużo czasu na pilnowaniu gniazda przed drapieżnikami. Z tego względu mają ograniczone możliwości, żeby polować i często znacznie tracą na masie ciała (nawet do 20 kg). Na początku pory deszczowej (w okolicach grudnia) samice przestają pilnować gniazd. Warany wykluwają się pod koniec pory deszczowej w marcu/kwietniu (w sumie po około 8 miesiącach). Długość ich ciała wynosi około 40 cm a masa ciała 100 g. Barwa ciała jest jaskrawa, na ciele widoczne są żółte i pomarańczowe paski oraz kropki. Prawdopodobnie spełniają one rolę kamuflażu i pomagają waranom ukryć się przed drapieżnikami lub upolować zdobycz.

W czasie w którym warany wykluwają się z jaj środowisko jest bogate w różne rodzaje roślin i znacząco wzrasta liczba owadów. Do czasu osiągnięcia odpowiednich rozmiarów i masy ciała warany żyją wśród koron drzew. Dzięki temu nie muszą przebywać na ziemi, gdzie mogą stanowić łatwą zdobycz dla innych zwierząt, w tym większych przedstawicieli swojego gatunku. W tym czasie żywią się owadami, drobnymi bezkręgowcami, gekonami oraz jajami ptaków. Życie na drzewach nie trwa jednak zbyt długo, gdyż po około roku lub maksymalnie w wieku około 2 lat młode warany schodzą na ziemię. Dzieje się tak ze względu na ich gwałtowny wzrost i zmiany jeśli chodzi o wymagania żywieniowe.

W zależności od rozmiarów swojego ciała, warany zaczynają polować na coraz większą zdobycz. Początkowo są to jaja ptasie, szczury węże i inne gady. Warany spędzają sporą część dnia na poszukiwaniu pokarmu. W ciągu 5-6 lat masa ciała waranów zwiększa się do około 15 kg. Szacuje się, że samice waranów osiągają dojrzałość płciową w wieku 9 lata, a samce w wieku 10 lat. Po osiągnięciu masy ciała 20 kg, warany zmieniają strategię polowania na czekanie i atak z zasadzki, zamiast aktywnego poszukiwania zdobyczy. Dzięki temu chwytają jelenie, dziki, konie, bawoły wodne, a także inne warany.

Samiec warana z Komodo może osiągać masę ciała ponad 70 kg, a długość ciała ponad 3 metry. Jest znacznie większy od samicy. Warany dożywają do 50 lat.

Warany z Komodo mają możliwość rozmnażania się partenogenetycznego.

Gatunek ten rozmieszczony jest na wyspach, które różnią się pod względem wielkości i panujących tam warunków.

Z tego względu zagrożenia dla populacji występujących na terenie Parku Narodowego Komodo będą inne niż na wyspie Flores. Park Narodowy Komodo składa się z kilku wysp i powstał m.in. aby chronić warany przed zagrożeniami ze względu na działalność człowieka. Populacje na małych wyspach jak np. Gili Motang, Nusa Kode są zagrożone ze względu na niewielką ilość ofiar (jeleni) i większe ryzyko chowu wsobnego.

Zagrożenia dla populacji z wyspy Flores spowodowane są działalnością człowieka. Przyczynami spadku liczebności waranów są nadmierne polowania na jelenie, przekształcenia terenów na potrzeby rolnictwa oraz konkurencja ze zdziczałymi psami.

Gatunek ten wymieniony jest w Załączniku I CITES.