Waran filipiński posiada stosunkowo małą i wąską głowę, dobrze rozwinięte szczęki i mocną, długą szyję. Jako waran wodny posiada masywny tułów i dobrze umięśniony, bocznie spłaszczony ogon.

Waran filipiński jest jednym z najjaśniej ubarwionych i atrakcyjnych jaszczurek w obrębie rodziny waranowatych. Waran ten wyróżnia się wyglądem spośród waranów powiązanych z waranem leśnym (Varanus salvator).

Można zidentyfikować go za pomocą dwóch głównych cech: intensywnego żółtego koloru głowy i ciała w połączeniu z czarnym kolorem tła, oraz powiększonych łusek potylicznych wokół szyszynki , ponadto gad ten posiada większe łuski na grzbiecie . Dodatkowymi cechami charakterystycznymi ubarwienia warana filipińskiego są mniej lub bardziej wyraźne podłużne czarne plamki po brzusznej stronie ogona; wyraźna czarna smuga rozciągająca się od oka do górnej krawędzi błony bębenkowej; zwykle jednobarwny, żółty podbródek bez ciemnych pasków oraz osiem do piętnastu ciemnych bocznych pasków na brzuchu.

Młode warana filipińskiego są znacznie ciemniejsze. W szczególności na głowie widać typowe dla członków kompleksu salvator ciemne poprzeczne prążki na pysku i wyraźne poprzeczne rzędy małych jasnych plamek na stronie grzbietowej gada. W miarę dojrzewania osobników młodocianych charakterystyczne żółte ubarwienie cumingi staje się bardziej wyraźne z rozciągniętymi, jasnymi częściami na głowie i grzbiecie. Ta niezwykła zmiana koloru jest unikalna dla Varanus cumingi wśród członków kompleksu Varanus salvator.

Podgatunek Varanus cumingi cumingi wyraźnie odróżnia się od formy nominotypowej następującą kombinacją cech: charakterystyczny wzór na grzbiecie składający się z pięciu do ośmiu poprzecznych rzędów dużych żółtych plamek lub znaczeń na czarnym tle; przeważnie czarna, grzbietowa strona głowy ze zmiennym występowaniem mniej lub bardziej symetrycznych żółtych znaczeń; czarna skroniowa smuga, czasami otoczona od dołu jasnym paskiem oraz brak jasnego paska środkowego-grzbietowego na szyi i plecach. U tego podgatunku nozdrza występują w pozycji średnio około dwa i pół raza bliżej czubka pyska niż oka.

Wzór ubarwienia grzbietu dorosłych osobników u Varanus cumingi samarensis, składa się z wyraźnych jasnych plamek, które łączą się i tworzą mniej więcej ciągłe, jasne poprzeczne pasma na grzbiecie . Istnieje tendencja do powstawania dodatkowych, ale zwykle niewyraźnych poprzecznych rzędów mniejszych plamek między głównymi rzędami, ale u niektórych osobników, może ich brakować, wtedy odstępy pozostają jednobarwne, czarne . Ilość i zasięg jasnych plam na głowie może się znacznie różnić między różnymi okazami. Jasna skroniowa smuga poniżej czarnego paska między okiem a bębenkiem jest czasami słabo zaznaczona. Po stronie brzusznej ilość i zasięg ciemnych znaczeń zależy od badanego okazu, naliczono od dziewięciu do piętnastu mniej lub bardziej charakterystycznych ciemnych pasków.

Dorosłe osobniki warana filipińskiego osiągają zwykle długość około 150 cm.

Waran filipiński jest gatunkiem endemicznym dla wysp filipińskich.

Varanus cumingi cumingi zamieszkuje Mindanao i mniejsze przybrzeżne wyspy, takie jak Camiguin. natomiast Varanus cumingi samarensis spotykany jest na wyspach Samar, Leyte, and Bohol.

Waran filipiński zasiedla lasy namorzynowe i tropikalne lasy deszczowe Filipin , ale można go również znaleźć w zmodyfikowanych siedliskach na nizinach lub na średnich wysokościach.

Ogólnie rzecz biorąc, chociaż waran filipiński nadal stosunkowo pospolitym gatunkiem, podejrzewa się, że populacje ulegają pewnemu spadkowi z powodu nadmiernego odłowu.

Chociaż jest to gatunek szeroko rozpowszechniony, jest on w dużej mierze pozyskiwany nielegalnie (z naruszeniem prawa krajowego całkowity zakaz handlu skórami tego gatunku obowiązuje od 1994 roku), do konsumpcji lokalnej i krajowej oraz, w mniejszym stopniu, do krajowego i międzynarodowego handlu zwierzętami domowymi i skórą.

Wypchane osobniki wciąż są sprzedawane, nawet w odległych rejonach Mindanao (obserwacje M. Gaulke, z 2006 i 2007).

Gatunek ten występuje na wielu obszarach chronionych (m.in. Mount Apo i Mount Malindang). Jest chroniony przez ustawodawstwo krajowe i wymieniony w Załączniku II CITES. Istnieje potrzeba wzmożonego monitorowania handlu tym gatunkiem. Zgoda na wywóz ograniczonej ilości gatunków wodnych znajdujących się na liście CITES może być przyznana, jeśli na ich odłów przyznano specjalne zezwolenie, a zwierzęta są pozyskiwane w celach naukowych.

Misją ZOO Wrocław jest prowadzenie działań edukacyjnych i ochrona zagrożonych gatunków. Realizuje ją na swoim terenie, ale również poza nim. W ramach ochrony gatunkowej na terenie zoo prowadzona jest hodowla zachowawcza gatunków zagrożonych wyginięciem lub tych, które wyginęły w naturze. To też zoo, które najbardziej angażuje się w ratowanie zwierząt w środowisku naturalnym. Odwiedzając wrocławskie zoo, a zwłaszcza wybierając bilet wstępu „ZOO NA RATUNEK”, zwiedzający pomagają ocalić liczne gatunki zwierząt.