Głowa warana błękitnego jest mała, zwężająca się ku przodowi, natomiast szyja gada jest długa, ruchliwa. Głowa jaszczurki pokryta jest licznymi, małymi, wielokątnymi tarczkami. Skóra gada osłonięta jest wieloma rzędami drobnych, nie zachodzących na siebie łusek. Oczy jaszczurki osłonięte są ruchomymi powiekami. Waran błękitny posiada zęby długie, zakrzywione, o piłkowanych krawędziach. Warany posiadają bardzo dobrze rozwinięte zmysły wzroku, słuchu, a także smaku i powonienia.

Posiada także długi, chwytny, bocznie spłaszczony ogon, który służy zwykle do obrony lub jako ster podczas pływania. Warany nie są w stanie odrzucić ogona w momencie zagrożenia (brak mięśni okrężnych). W nadrzewnym trybie życia pomaga mu obecność chwytnego ogona a także mocnych odnóży, zakończone pięcioma palcami z dużymi, zakrzywionymi pazurami.

Waran błękitny został opisany dopiero w 2005 roku i już od samego początku od odkrycia wzbudzał ogromne zainteresowanie zarówno wśród prywatnych kolekcjonerów, jak i w ogrodach zoologicznych, stając się jednym z najbardziej pożądanych gatunków waranów. Popularność tego gatunku ma związek z niesamowitym wyglądem i nadzwyczaj efektownym ubarwieniem jaszczurki. Warany błękitne są zazwyczaj smoliście czarne z niebiesko-turkusowymi znaczeniami (o różnej intensywności barwy) – na ich ciele znajdują się plamy i „oczka” tworzące różne wzory w postaci pasm. Charakterystyczny u tego warana jest wzór w kształcie litery ”V” na szyi oraz jasny, białawy pysk. Samce są większe od samic, a u dojrzałych osobników można zauważyć wybrzuszenia u podstawy ogona , które świadczą o obecności męskich narządów płciowych- hemipenisów.

Warany błękitne mogą osiągać ok. 100 cm (największe do 110 cm) długości z czego ok. 2/3 stanowi ogon. Chwytny ogon jest cechą charakterystyczna wszystkich waranów wchodzących w skład grupy waranów nadrzewnych Prasinus. Jeszcze dziesięć lat temu do grupy tej zaliczano pięć gatunków: Varanus prasinus – waran szmaragdowozielony, Varanus beccarii, Varanus bogerti, Varanus keithhornei i Varanus telenesetes. W pierwszych latach XXI wieku dołączyły do nich nowoodkryte gatunki: Varanus macraei, Varanus boehmei i Varanus reisingeri. Duże podobieństwo między waranami należącymi do grupy Prasinus utrudniało ich rozróżnienie. Niektóre osobniki z reguły wyraziście zielonego Varanus prasinus mają bardzo mało żółtego barwnika i dlatego wydają się bladoniebieskie. Natomiast Varanus reisingeri wygląda na pierwszy rzut oka dokładnie jak Varanus prasinus, jednakże różni się od niego brakiem koloru niebieskiego.

Waran błękitny jest gatunkiem endemicznym, tzn, że występuje tylko na wyspie Batanta w grupie wysp Raja Ampat w prowincji Papua Zachodnia w Indonezji na Oceanie Spokojnym. Archipelag Raja Ampat składa się z większych wysp: Waigeo, Misool, Salawati, Batanta oraz z wielu mniejszych wysp i wysepek. Jest to jedno z kilku miejsc na naszej planecie, o wysokim stopniu bioróżnorodności, która w szczególności dotyczy środowiska morskiego, ale na ladzie również można spotkać niezwykłe gatunki zwierząt, w tym także warana błękitnego.

Wyspa Batanta ma powierzchnię zaledwie 455 km², przy maksymalnej długości 61 km i maksymalnej szerokości 13 km. Gatunek ten ma jeden z najmniejszych zasięgów wśród jaszczurek z rodziny waranowatych i bardzo mało wiadomo na temat jego ekologii i historii naturalnej (Ziegler et al. 2009, Rauhaus et al. 2014). Dostępne nieliczne informacje sugerują, że gatunek ten jest rzadki na Batanta (Philipp i Philipp 2007). Podczas badania Batanty zarejestrowano pojedynczego osobnika , co wskazuje na występowanie tego gatunku na obszarze, na którym wycięto większość lasów przybrzeżnych.

Waran błękitny zasiedla nizinne lasy tropikalne, gdzie temperatura powietrza osiąga od 29-31°C, a lokalnie do ok. 40°C.

Waran błękitny prowadzi dzienny i nadrzewny tryb życia. Unika drapieżników chroniąc się wśród konarów drzew. Warany wyróżniają się wśród gadów inteligencją – potrafią odróżniać swoich opiekunów od innych ludzi, a także rozumieją proste polecenia a nawet liczyć do czterech! Warany są bardzo ruchliwe, potrafią ścigać ofiarę przez długi czas i osiągać prędkość ponad 30 km/godz co czyni je jednymi z najszybszych gadów. Taką sprawność ruchową warany osiągają dzięki silnie umięśnionym gardzielom, które działając jak miechy wpompowują powietrze do płuc podczas wysiłku. W odróżnieniu od pozostałych jaszczurek, które rozciągają płuca dzięki pracy mięśni odpowiedzialnych za poruszanie się, co niestety uniemożliwia im jednoczesny bieg i oddychanie.

Warany błękitne osiągają dojrzałość płciową już w wieku 1,5 roku. Kopulacja u warana błękitnego trwa co najmniej 5-6 minut. Od momentu zbliżenia do składania jaj mija zazwyczaj okres od 4 do 5 tygodni. W warunkach hodowlanych zaobserwowano, że dorosłe warany bardzo często zjadają złożone jaja. Inkubacja jaj u tego gatunku uznawana jest za trudną – przebiega w temperaturze ok. 28.5°C trwa 206-240 dni (Dedlmar, 2007). Jednakże po podniesieniu temperatury inkubacji o ok. 1°C czas inkubowania jaj skraca się, nawet do ok. 160 dni (Jacobs, 2002). Długość całkowita waranów po wykluciu wynosi od 21 do 26 cm a masa ich ciała to jedynie 12-14 gramów. W kilka dni od momentu wyklucia rozpoczynają samodzielnie pobierać pokarm.

Waran błękitny jest zagrożony przez pozyskiwanie z naturalnego środowiska dla nielegalnego handlu zwierzętami egzotycznymi. Gatunek ten jest prawdopodobnie zbierany przez lokalnych kolekcjonerów. Niestety wybrzeże wyspy Batanta jest stosunkowo łatwo dostępne dla łodzi, co ułatwia zadanie handlarzom zwierząt. Dane wskazują na wzrost nielegalnego eksportu waranów błękitnych z Indonezji (Bennett 2015). Większość okazów pochodzi z naturalnego środowiska, nie ma doniesień o hodowlach tych jaszczurek ani o osobnikach pozyskiwanych z prywatnych kolekcji.

Na podstawie zgłoszonych danych eksportowych wskaźniki odłowu mogą wynieść 3,6-6,6 osobników na km2 w ciągu około dekady na wyspie Batanta (Bennett 2015). Niestety dane eksportowe mogą przeszacowywać liczbę zwierząt dostępnych w handlu, gdyż u waranów błękitnych wysoce prawdopodobnym zjawiskiem jest wysoka śmiertelność, do której dochodzi między schwytaniem a wywozem tych gadów (Bennett 2015). Siedlisko nizinnych lasów deszczowych, w których zaobserwowano ten gatunek, jest coraz bardziej zagrożone wylesianiem i rozwojem miast, a większość lasów przybrzeżnych została w pewnym stopniu zniszczona (S.J. Richards 2015). Lasy na wyspie Batanta występują na urwistych terenach, jest więc szansa, że nierówny teren prawdopodobnie uchroni część lasu przed zniszczeniem (A. Allison i G. Shea 2014).

Gatunek ten jest wymieniony w załączniku II Konwencji o międzynarodowym handlu dzikimi zwierzętami i roślinami gatunków zagrożonych wyginięciem (CITES). Gatunek ten nie jest objęty ochroną w Indonezyjskiej Nowej Gwinei (Natusch i Lyons 2012). Zalecane są dalsze badania nad rozmieszczeniem warana błękitnego, stanem populacji, siedliskami, zagrożeniami oraz monitorowanie handlu tym gatunkiem .

Najchętniej hodowanymi i rozmnażanymi gatunkami waranów nadrzewnych z grupy Prasinus są Varanus prasinus i Varanus beccarii, które istnieją w kolekcjach hodowlanych już od dwóch dekad. Oprócz naszego ogrodu zoologicznego, Zoo w Cincinnati i Zoo w Wirginii zajmują się hodowlą i rozmnażaniem warana błękitnego.

Misją ZOO Wrocław jest prowadzenie działań edukacyjnych i ochrona zagrożonych gatunków. Realizuje ją na swoim terenie, ale również poza nim. W ramach ochrony gatunkowej na terenie zoo prowadzona jest hodowla zachowawcza gatunków zagrożonych wyginięciem lub tych, które wyginęły w naturze. To też zoo, które najbardziej angażuje się w ratowanie zwierząt w środowisku naturalnym. Odwiedzając wrocławskie zoo, a zwłaszcza wybierając bilet wstępu „ZOO NA RATUNEK”, zwiedzający pomagają ocalić liczne gatunki zwierząt.