Nosorożec indyjski (zwane też pancernym), jest największym z trzech azjatyckich gatunków nosorożców. Masa ciała dorosłego osobnika wynosi 1800-2700 kg.
Samce mierzą średnio 360-380 cm długości, wysokość w kłębie wynosi 160-190 cm, podczas gdy samice mierzą odpowiednio 310-340 cm i 150-170 cm. Długość ogona waha się w granicach 0,6 – 0,9 m.
Posiadają pojedynczy czarny róg, który występuje zarówno u samców, jak i u samic, ale brak go u nowonarodzonych nosorożców. Róg zaczyna się pojawiać mniej więcej od 6 roku życia zwierzęcia, u większości dorosłych osobników mierzy około 25 cm długości,. Największy, jaki odnotowano, miał długość ponad 57 cm. Czubek jest nieco zakrzywiony ku głowie, szerokość na całej długości wynosi średnio 12-18,5 cm. Nosorożce indyjskie mają grubą, srebrno-brązową skórę, która ma odcień różowy w okolicach dużych fałd skórnych. Przednie kończyny i ramiona nosorożców indyjskich pokryte są guzkami przypominającymi brodawki. Poza rzęsami, frędzlami w uszach i kitą (pędzlem) na ogonie, mają ograniczone owłosienie.
Historyczny zasięg występowania nosorożca indyjskiego obejmował kiedyś całą północną część Półwyspu Indyjskiego wzdłuż dorzecza Indusu, Gangesu i Brahmaputry, od Pakistanu do granicy indyjsko – birmańskiej.
Nosorożce mogły również występować w Myanmarze, południowych Chinach i na terenie Indochin (Laos, Kambodża i Wietnam). Preferują płaskie tereny zalewowe, z bujną roślinnością występujące w regionie Terai oraz w dorzeczu Brahmaputry. W wyniku degradacji środowiska naturalnego i zmian klimatu, zasięg ich występowania stopniowo się zmniejszał.
Obecnie zasięg występowania jeszcze bardziej się skurczył kilku obszarów chronionych: do ośmiu w Indiach oraz czterech w Nepalu. W 2018 roku oszacowano populację nosorożców indyjskich na 3588 osobników: 649 zwierząt w Nepalu oraz 2939 w Indiach. Pod koniec lat 60. XX wieku w Nepalu przeżyło jedynie około 65 nosorożców. Jednak dzięki wzmożonym wysiłkom na rzecz ochrony, w 2018 r. populacja wzrosła do wspomnianych wcześniej 649 zwierząt.
Nosorożce indyjskie preferują równiny trawiaste, choć wiadomo, że występowały kiedyś na przyległych bagnach i w lasach. Populacje nosorożca ograniczone są do siedlisk otoczonych krajobrazami przekształconymi przez człowieka. Z tego względu gatunek ten spotykany jest na przyległych pastwiskach, obszarach uprawnych i lasach wtórnych.
Nosorożce indyjskie wydają różnorodne odgłosy, m.in.: parskanie, trąbienie, beczenie, ryk, pisk, dyszenie, chrząkanie, krzyk, jęk, dudnienie. Potrafią także okazać zdziwienie lub wyrazić swoją pogardę.
Oprócz wydawanych dźwięków, nosorożce używają również węchu do komunikacji. Dorosłe samce oddają mocz w tył na odległość 3-4 metrów często dlatego, że przeszkadzają mu obserwatorzy. Jak wszystkie nosorożce, wypróżnia się w pobliżu innych odchodów. Nosorożec indyjski posiada na stopach gruczoły zapachowe, dzięki którym zaznacza swoją obecność w stałym miejscu wypróżniania.
U nosorożców indyjskich grupy społeczne przybierają różne formy. Samce są samotnikami, poza okresem godowym i walkami o partnerki. Dorosłe osobniki są głównymi inicjatorami walk, a pojedynki między dominującymi samcami są najczęstszą przyczyną śmierci nosorożców. Samce w sposób bardzo agresywny traktują również samice podczas zalotów. Nosorożec może gonić potencjalną partnerkę na duże odległości, a nawet ją zaatakować. W przeciwieństwie do nosorożców afrykańskich, indyjskie walczą, używając swoich siekaczy, a nie rogów. Dorosłe samice większość czasu spędzają w pojedynkę (samotnie), kiedy nie mają młodych.
Samce nosorożców indyjskich mogą rozmnażać się w wieku 9 lat, a samice nosorożców indyjskich osiągają dojrzałość płciową w wieku 5 lat i rodzą pierwsze cielęta w wieku od 6 do 8 lat. Samica gwiżdże w sezonie, aby samce wiedzieli, kiedy jest gotowa do krycia. Ciąża trwa około 16 miesięcy. Po tym okresie na świat przychodzi jedno młode, którego masa stanowi tylko kilka procent masy ciała matki, a mianowicie około 70 kg. Pojedyncze cielę rodzi się w odstępach około 3 lat. Matki nosorożców są uważne i opiekuńcze, młode pozostają z matką przez kilka lat. Samice i ich młode podróżują razem, jednak samce zwykle podróżują samotnie i są terytorialne. Nosorożce indyjskie w środowisku naturalnym żyją około 40 lat.
Dietę nosorożca indyjskiego stanowi głównie trawa, ale chętnie zjada także liście, gałązki krzewów i drzew, owoce oraz rośliny wodne.
Żerowanie ma najczęściej miejsce rano i wieczorem. Nosorożce używają swoich chwytnych warg do złapania łodyg trawy. Następnie przyciągają źdźbła, odgryzają górną jej część, a potem zjadają resztę. Przy bardzo wysokiej trawie czy drzewkach, nosorożce często wchodzą na roślinę i wykorzystując swój ciężar pochylają ją tak, aby znalazła się na poziomie jego pyska. Matki również stosują tę technikę, aby zapewnić pokarm swoim młodym. Wodę piją nieustannie przez 1 – 2 minuty.
Gatunek nosorożca indyjskiego był bliski wyginięciu na początku XX wieku. Główną przyczyną było powszechne przekształcanie łąk aluwialnych w tereny rolnicze, co doprowadziło do coraz częstszych konfliktów między człowiekiem a nosorożcem, a jednocześnie ułatwiło dostęp myśliwych do terenów zamieszkiwanych przez nosorożce.
Polowanie dla sportu stały się powszechne pod koniec XIX i na początku XX wieku. Raporty z połowy XIX wieku donoszą, że niektórzy oficerowie odstrzeliwali nawet po 200 osobników w Assamie. Do 1908 roku populacja w Kazirandze zmniejszyła się do 12 sztuk.
Kłusownictwo, którego celem był róg nosorożca, stało się głównym powodem drastycznego spadku populacji nosorożca indyjskiego. Później powzięto kroki by ochronić ten gatunek. Na początku XX wieku zakazano polowań na nosorożce. W Indiach od 1980 do 1993 roku zabito 692 nosorożce indyjskie mimo, że w 1910 roku zakazano w tym kraju polowania na te zwierzęta. W 1984 roku pięć nosorożców zostało przeniesionych do Parku Narodowego Dudhwa. Cztery osobniki z okolic Rezerwatu Przyrody Pabitora, natomiast jeden z Goalpara. W 1950 roku lasy i tereny trawiaste Chitwan rozciągały się na obszarze ponad 2600 km2 i były domem dla około 800 nosorożców. Kiedy ubodzy rolnicy przenieśli się ze wzgórz do doliny Chitwan w poszukiwaniu gruntów ornych, teren ten został zasiedlony, a kłusownictwo stało się powszechne.
W 2002 roku kłusownicy zabili w okrutny sposób 37 zwierząt, po to by odciąć i sprzedać ich cenne rogi. Kłusownictwo, głównie dla rogów stosowanych w chińskiej medycynie ludowej, trwa nieprzerwanie i doprowadziło do zmniejszenia się kilku ważnych populacji. Jednak nie jest to jedyny powód ogólnego spadku liczebności nosorożca indyjskiego. Odnotowuje się poważny spadek jakości siedlisk na niektórych obszarach. Spowodowany jest on nasiloną inwazją obcych gatunków roślin, mającą wpływ na liczebność nosorożców, zmniejszeniem się terenów trawiastych na rzecz rozprzestrzeniających się lasów oraz utratą obszarów podmokłych ze względu na zamulenie zbiorników wodnych, a także wypasem zwierząt hodowlanych.
Nosorożec indyjski zagrożony jest wyginięciem, także dlatego, że aż 70% jego populacji na wolności występuje w jednym miejscu na świecie, tj. Parku Narodowym Kaziranga. Jakiekolwiek katastrofalne wydarzenie, takie jak choroba, polowania, czy utrata siedlisk, ma destrukcyjny wpływ na status nosorożca indyjskiego. Dochodzi do tego jeszcze ryzyko chowu wsobnego, które zawsze występuje w połączeniu z mało licznymi populacjami. Poprzez kojarzenie się osobników w bliskim pokrewieństwie następuje osłabienie puli genowej i ujawnienie się cech letalnych bądź chorobowych.
Nosorożec indyjski został wpisany na listę gatunków CITES w 1975 roku. Władze Indii i Nepalu przy współpracy z WWF i innymi organizacjami pozarządowymi podjęły ważne kroki w związku z ochroną tego gatunku. Na początku lat 80. zainicjowano program introdukcji tych zwierząt. Pierwsza para nosorożców była przeniesiona z regionu Terai w Nepalu do Parku Narodowego Lal Suhanra w Pakistanie w 1982 roku.
W celu utrzymania wszystkich populacji nosorożca indyjskiego potrzebne są skuteczne działania zapobiegające kłusownictwu. Ważne jest również organicznie konfliktów między ludźmi a dzikimi zwierzętami wokół obszarów, gdzie występują nosorożce. Istotna jest także ochrona siedlisk nosorożca poprzez m.in. kontrolowanie rozprzestrzeniania się roślin inwazyjnych, ochronę terenów podmokłych, ograniczenie zakresu wypasu zwierząt.
Nosorożec indyjski objęty jest Europejskim Programem Ochrony Zwierząt (EEP, ang. European Endangered Species Programme), którego celem jest hodowla gatunków zagrożonych wyginięciem. W 2021 roku we wrocławskim ZOO przyszła na świat samica nosorożca indyjskiego. Jest to bardzo ważne wydarzenie dla ogrodów zoologicznych, które walczą o ocalenie tego gatunku.
Wrocławskie zoo od lat angażuje się w ochronę nosorożców indyjskich w środowisku naturalnym. Wspierało m.in. Park Narodowy Kaziranga w Indiach, gdzie występuje największa wolno żyjąca populacja tego gatunku. Fundacja ZOO Wrocław – Dodo wspiera Park Narodowy Manas położony nieopodal. Chcąc wesprzeć ochronę nosorożców można odwiedzić wrocławskie zoo wybierając bilety NA RATUNEK lub przekazując darowiznę na Fundację ZOO Wrocław – Dodo.
