Manat wrzecionowatym kształtem ciała przypomina delfina lub małego walenia, choć nie ma on nic wspólnego z obydwoma tymi gatunkami. Manatom zdecydowanie bliżej do słoni i góralek. Wszystkie te gatunki miały wspólnego przodka, który pojawił się na naszej planecie około 49 mln lat temu i było to zwierzę lądowe. Manat karaibski osiąga długość około 3 metrów, choć znane są osobniki osiągające nawet 4,5 metra. Średnio waży 200 – 600 kg, choć największe mogą ważyć nawet 1500 kg. Samice są bardziej masywne, cięższe i dłuższe od samców.

Przy wodnym trybie życia, ciało manata musiało przystosować się do otaczającego go środowiska. Kończyny przednie przekształciły się w płetwy, które pełnią głównie rolę sterów, choć pod skórą płetw znajdują się pięciopalczaste dłonie, kość ramienna, łokciowa i promieniowa. Na płetwach możemy zaobserwować u niektórych manatów 3 lub 4 paznokcie. Płetwy te służą również do penetracji dna zbiornika w którym pływają, do wykopywania korzeni roślin z dna rzeki, do przytrzymywania pokarmu w trakcie posiłków jak i do gestów powitalnych (oklepywanie na tzw. „misia” u panów ). U tych ssaków brakuje kończyn tylnych, natomiast tylny odcinek ciała zakończony jest ogonem, który jest napędem całego ciała.

Przy takiej dużej masie ciała, jaką osiąga manat karaibski, mocny kościec oraz przedłużone na całym odcinku kręgosłupa płuca, zwiększają kontrolę nad utrzymaniem pozycji poziomej w wodzie i usprawniają pływalność tych ssaków. Manat karaibski posiada szeroką, masywną głowę pozbawioną małżowin usznych, a wokół płaskiego pyska rozsiane są włosy czuciowe, zwane wibrysami, które przekazują do mózgu nawet najdelikatniejsze impulsy dotykowe. Psy i koty mają na pyskach po około 50 wibrys, manat ma ich nawet 600.

Pysk manatów jest tak wrażliwy jak język u człowieka. Manaty mają znacznie zredukowane uzębienie, nie posiadają siekaczy, zostały one zastąpione zrogowaciałymi płytkami dziąsłowymi. Natomiast zęby trzonowe wymieniają się przez całe życie. Unikatowa, elastyczna i rozdwojona górna warga tych zwierząt służy do pobierania pokarmu . Ciało barwy szaro – stalowej pokryte jest rzadkimi włosami, a wierzchnia warstwa skóry stale się złuszcza, prawdopodobnie po to, by zmniejszyć gromadzenie się glonów na skórze. Pod warstwą skóry brak izolacyjnej warstwy tkanki tłuszczowej, która chroni przed wyziębieniem, dlatego spadek temperatury wody poniżej 20oC może być zagrożeniem dla ich życia. Manaty często zimą osiedlają się w głębi lądu, w miejscach gdzie spuszczane są ciepłe wody z elektrowni lub przy ujściach ciepłych źródeł.

Manaty karaibskie to spokojne i bardzo przyjazne ssaki. Są bardzo inteligentne, potrafią porozumiewać się pod wodą, mają zdolności echolokacyjne. Przez stulecia rozmnażały się w środowiskach bogatych w pokarm, w których nie zagrażały im drapieżniki, dlatego nie wytworzyły mechanizmów obronnych, stąd stały się łatwym łupem dla kłusowników. Manaty poruszają się w wodzie dostojnie i powoli z prędkością 3-7 km/h, ale w sytuacji zagrożenia mogą osiągnąć prędkość do 20 km/h. Przemieszczają się pomiędzy wodami słonymi i słodkimi, korytami rzek dopływają do morza, ale nie wypływają na szerokie wody. Na obszarach morskich żerują głównie na płyciznach, w obszarach lasów namorzynowych.

Manaty są z reguły samotnikami, nie tworzą stałych grup, nie są terytorialne, jedynie w okresie godowym tworzą grupy tymczasowe bez względu na wiek i płeć. Wyjątek stanowią tzw. grupy przejściowe młodych samców, którzy nie weszli jeszcze w wiek reprodukcyjny. Trwałe grupy tworzą jedynie matki ze swoim potomstwem.

Samice są gotowe do rozrodu w wieku 4 – 5 lat, samce osiągają pełną dojrzałość rozrodczą w wieku 7-9 lat, chociaż zdolne są do reprodukcji już w wieku 2 lat. W naturze żyją około 30 lat, natomiast w warunkach hodowlanych mogą przeżyć nawet 50 lat. Rekord w długości życia manata karaibskiego wyniósł 69 lat. Manaty nie są monogamiczne, w trakcie godów samica może kopulować nawet z 20 samcami, którzy podążają za nią nawet cały miesiąc. Ciąża u manata karaibskiego trwa od 12 – 14 miesięcy i samica najczęściej rodzi jedno cielę, choć odnotowano również ciąże bliźniacze, czego dowodem są dwa samce mieszkające we wrocławskim ZOO. Cielęta rodzą się w wodzie, matki pomagają swoim malcom w wydostaniu się na powierzchnię, gdzie muszą zaczerpnąć swój pierwszy oddech. Masa urodzeniowa cielęcia to około 30 kg przy długości ciała około 1 metra. Matka karmi młode przez 18 miesięcy mimo tego, że dość szybko maluch zaczyna spożywać pokarm stały, a opiekuje się nim przez 2 lata. Matka tworzy nierozerwalną więź ze swoim potomstwem, jednocześnie przekazuje własną wiedzę o trasach migracji i innych wyuczonych informacjach.

Manaty karaibskie mimo dużych rozmiarów posiadają tylko jedną parę sutków (gruczołów mlekowych). Ssak ten regularnie wypływa na powierzchnię w celu pobrania powietrza atmosferycznego. Manaty wytrzymują pod wodą, pomiędzy oddechami od 2 do 4 minut, w momencie zejścia w głąb wody to czas około 6 minut, a gdy odpoczywają wpadają w stan odrętwienia zawieszając się w tafli i wtedy potrafią wstrzymać oddech nawet na 18- 20 minut.

Manaty należą do jedynych ssaków morskich, które żywią się głównie roślinami wodnymi. W ich diecie można znaleźć około 60 gatunków roślin, w tym głównie trawę morską ale też namorzyny i algi, które zjadają w bardzo dużych ilościach. Ponieważ trawy mają bardzo niską wartość odżywczą, manaty muszą żerować pod wodą nawet 8 godzin dziennie, aby uzupełnić niedobory energetyczne. Dorosły manat spożywa w ciągu roku około 8000 kg roślin. Taka dieta spowodowała, że u manatów możemy zaobserwować rozwój niskiego tempa metabolizmu. Mogą zjeść w ciągu 24 godzin roślinność o wadze równej jednej dziesiątej masy ich ciała tzn., że każdy osobnik może zjeść w tym czasie około 100 kg trawy.

Około 10 proc. diety manatów stanowią drobne ryby i małże. Wśród rozlicznych gatunków traw są też takie, które mają właściwości ścierne i dlatego zęby trzonowe u manatów ulegają ciągłemu ścieraniu i przez całe ich życie są wymieniane. Manaty mają zdolność trawienia celulozy, dzięki procesom fermentacyjnym zachodzącymi w jelicie tylnym. Pokarm dostarczony do organizmu manata potrzebuje około 5 dni aby przejść przez cały układ pokarmowy i strawić się w całości, bowiem dieta tych ssaków jest mocno wzdymająca. W pływaniu pomagają im tworzące się w przewodzie pokarmowym gazy, które powstają w trakcie jedzenia. Umiejętność kontrolowania wydalanych gazów pozwala na regulowanie głębokości zanurzenia.

Sześć manatów mieszkających we wrocławskim ZOO ma bardziej zróżnicowaną dietę. W prawdzie w ich jadłospisie brak jest trawy morskiej, alg czy namorzynów ale za to podstawą ich diety jest sałata masłowa. Do niej otrzymują jeszcze codziennie warzywa m.in. selery, marchewki, paprykę, kapustę pekińską, sałatę rzymską, brokuły, buraki czy kalafiory. A także łodygi, liście i kolby kukurydzy. Dzienna racja pokarmowa wszystkich naszych manatów to około 150 kg.

Manaty karaibskie nie mają naturalnych wrogów w świecie zwierząt, niestety przez stulecia, te duże i spokojnie poruszające się ssaki zawsze cieszyły się dużym zainteresowaniem kłusowników. Zabijano je dla skór, mięsa, tłuszczu i kości a ich liczebność spadała z roku na rok. Od 1967 roku uznawane są za gatunek zagrożonym wyginięciem. Pomimo tego, że manaty karaibskie są chronione prawnie, nadal są celem kłusowników. Ciągłe niszczenie środowiska naturalnego przez człowieka przyczyniło się do znacznego zmniejszenia ich naturalnych siedlisk populacji. Na Florydzie podczas wakacji na akwenach wodnych pojawiają się w dużych ilościach skutery wodne, łodzie i motorówki, których śruby ranią lub zabijają znajdujące się na ich drodze manaty. Aby chronić i tak już zagrożony gatunek stworzono strefy wód, gdzie zakazane jest używanie sprzętu motorowodnego, lub jeżeli jest zgoda to znacznie ograniczono ich dopuszczalną prędkość.

Obecnie manaty karaibskie są chronione lokalnie. Poważny spadek liczebności manatów karaibskich świadczy o tragicznym stanie ekosystemu. Raport Komisji Ochrony Ryb i Dzikiej Przyrody na Florydzie wykazał, że od 1.01 – 28.05. 2021 r. padło około 761 manatów, gdzie w analogicznym okresie, w poprzednim roku padło 637 sztuk. Powodem tak wysokiej śmiertelności jest ciągle i systematycznie pogarszający się stan wód co powoduje, że zmniejszają się zasoby trawy morskiej, która jest głównym składnikiem diety manatów. Wpuszczane do wód ścieków i pozostałości po nawozach organicznych powoduje masowy zakwit glonów i tym samym niszczenie traw.

We wrocławskim ZOO mieszka obecnie (2022 rok) 6 manatów, 4 osobniki dorosłe: 2 samce Gumlle i Amstrong, bracia bliźniacy, którzy przyjechali do nas w 2014 r. z ogrodu zoologicznego w Odense, w Danii i dwie samice Abel i Ling, które dotarły do wrocławskiego ogrodu zoologicznego w 2018 r. aż z Singapuru. Obie samice zostały już mamami, to już czwarte narodziny manata we wrocławskim zoo w ciągu ostatnich czterech latach, czyli od momentu stworzenia stada hodowlanego.

Ling przyjechała z Singapuru już w ciąży i wydała na świat pierwsze młode, samicę, w marcu 2018 r. Młode nazwano Lavia, imię to było powiązane z nazwą miasta Wrocławia oraz z pierwszą litery imienia mamy – „L”. Drugie młode, które również okazało się samicą, urodziło się w czerwcu 2019 r. – Piraya. Siostry w lipcu 2020 r. wyjechały do francuskiego ZooParc de Beauval, gdzie szybko zaadoptowały się do nowych warunków. Hodowla manatów w ZOO Wrocław okazała się dużym sukcesem, ponieważ w żadnym ogrodzie zoologicznym w Europie nie przyszły na świat cztery cielęta manata w trzy lata. Hodowla zachowawcza prowadzona we wrocławskim ogrodzie zoologicznym staje się wiodącą w Europie choć prowadzi ją 8 ogrodów na Starym Kontynencie.
Wrocławski Ogród Zoologiczny na hodowli zachowawczej i monitoringu programu reintrodukcji na Morzu Karaibskim nie poprzestaje. Wraz z Fundacją Dodo, wspiera African Aquatic Conservation Fund w badaniu i ochronie najmniej poznanego gatunku manatów na świecie – manata afrykańskiego.
Każdy zwiedzający, który wybiera bilet ZOO NA RATUNEK, przyczynia się do ochrony wielu gatunków zwierząt w środowisku naturalnym, w tym manatów. Jednak to może nie wystarczyć, więc zoo namawia również do dobrowolnych datków na ogród lub Fundację Dodo.