Gereza angolska do pięciu znanych w Centralnej Afryce gatunków czarno-białych gerez. Zasiedla nieciągły obszar od wschodniej Nigerii po północną Tanzanię, wschodni Gabon i Etiopię.

Zasięg występowania gatunku gerezy angolskiej obejmuje Afrykę równikową, gatunek ten występuje od poziomu morza do wysokości blisko 2800 m n.p.m. W obrębie gatunku naukowcy wskazali 8 podgatunków, wyróżnionych na podstawie różnic w umaszczeniu i regionów występowania.

• C. a. angolensis, wystepujący w Angoli na północ od zakola rzeki Kongo
• C. a. cottoni, C. a. ruwenzorii, C. a. cordieri, C. a. prigoginei w regionie Demokratycznej Republiki Kongo, Rwandy, Ugandy i Tanzanii.
• C. a. palliates w nieciągłych obszarach południowej i wschodniej Tanzanii oraz południowo-wschodniej Kenii.
• Colobus angolensis ssp. sharpie ekstremalnie rozproszony zasięg w Malawi
• Colobus angolensis ssp. nov znany jedynie z Góry Nkungwe w Górach Mahale , w Tanzanii

Zasiedla lasy tropikalne, galeriowe, górskie, spotykana jest często w młodych lasach wtórnych. Mimo, że małpy te czasem schodzą na ziemię, należą do małp afrykańskich wysoce wyspecjalizowanych do nadrzewnego trybu życia. Z reguły spędzają czas w średnich partiach drzew. Doskonale wspinają się, a zwłaszcza skaczą, w czym pomaga im lekka konstrukcja kości, balansujący ogon, wydłużone kończyny, białe włosy peleryny i ogona, pełniące role spadochronu. Ich zdolność skakania nie ma sobie równych wśród innych afrykańskich małp starego świata. Gerezy są w stanie pokonywać znaczne odległości między drzewami, wykonując długie skoki do 15,2 metra, a następnie swobodnie spadając z wyciągniętymi kończynami. Zwłaszcza terytorialne samce są w stanie wykonywać niesamowite, spektakularne skoki. Na ziemi gerezy poruszają się powoli i niezgrabnie.

Gerezy angolskie żyją w spójnych grupach, zwykle złożonych z pojedynczego dorosłego samca, 3-4 dorosłych samic, osobników młodocianych i młodych. Liczebność w grupie gerez waha się od 3-15 osobników, jednakże występuje wiele wariantów struktur socjalnych w obrębie społeczności gerez, spotykano nawet grupy złożone z ponad 200 osobników z wieloma dorosłymi samcami. Obserwacje wskazują, że złożone z wielu samców grupy występują powszechnie w naturalnym środowisku i że samce gerezy angolskiej spędzają czas na wzajemnym iskaniu się i odpoczywają blisko siebie. Natomiast dorosłe samce nienależące do grup mieszanych to zwykle samotniki lub para, chociaż obserwowano nieco większe grupy złożone z wyłącznie męskich osobników. Wszystkie te konfiguracje mają charakter tymczasowy.

Samce samotne, lub z niewielkich grup, mogą prześladować pobliskie grupy mieszane, próbując kojarzyć się z samicami, dołączać na obrzeżach grupy lub wypierać dominującego samca w celu przejęcia grupy na własność. Czasami, ale nie zawsze, wyłącznie męskie grupy gerez składają się z krewniaczych par, takich jak np. bracia.

Badania nad behawiorem gerez angolskich w naturalnym środowisku wykazały, że samice często żerują w grupach, przebywając blisko siebie. W niektórych grupach samic zaobserwowano hierarchię w obrębie grupy, zwłaszcza w miejscach żerowania tych małp.

Terytorium grupy gerez angolskich jest zwykle niewielkie. Członkowie grupy bronią swojego terytorium przed innymi grupami gerez angolskich. Jednakże w obliczu zagrożenia ze strony drapieżnika grupy gerez tworzą sojusze w celu odstraszenia agresora. Samice dowodzą grupą , ale dominujący samiec bierze odpowiedzialność za obronę terytorium i ochronę stada przed drapieżnikami.

Małpy te są spokojne i mało ruchliwe, w momencie zagrożenia starają się raczej ukryć niż uciec. Zwinność i sprawność pomaga im w ucieczce przed drapieżnikiem. W naturalnym środowisku do wrogów gerez zaliczamy orły i duże koty a także inne małpy: szympansy, które zwykle polują na gerezy w grupach, z użyciem nagonki.

Zaobserwowano poranne współzawodnictwo w wydawaniu ryczących odgłosów między dominującymi samcami gerez angolskich. Zachowanie takie może pomóc w utrzymaniu odstępów między grupami gerez w koronach drzew.

Ze względu na swoją rolę obrońcy samiec gerezy angolskiej będzie nieustannie ryczał i skakał w obecności drapieżnika, dopóki jego grupa nie ucieknie w bezpieczne miejsce. Pisk, mruczenie, klikanie językiem i ziewanie mogą również oznaczać groźby lub niepokój.

W poligynicznej (samiec koegzystuje i współżyje z wieloma samicami) społeczności gerez angolskich dominujący samiec kontroluje dostęp do rozmnażających się samic, które sygnalizują samcowi chęć do podjęcia współżycia. U gatunku tego nie zaobserwowano wyraźnego sezonu godowego, jednakże większość krycia ma miejsce w porze deszczowej, a szczyt urodzeń przypada na wrzesień i październik. Okres ciąży trwa od 147 do 178 dni..

Młode, najczęściej jedno, ale zdarzają się też bliźniaki, rodzą się w ciągu całego roku. Noworodek jest po przyjściu na świat całkowicie biały (jasna skóra i biała, krótka sierść) i oprócz matki opiekują się nim inne samice , a niekiedy nawet samce z grupy. Kontrastowe ubarwienie malucha ma wzbudzić wobec niego uczucia opiekuńcze u członków grupy i pomóc im szybko zlokalizować młode podczas niebezpieczeństwa, aby pospieszyć mu z pomocą. Inne samice wspomagają matkę w opiece nad młodym, dzięki czemu matka może wystarczająco długo karmić oseska, zaspokajając jego potrzeby żywieniowe. Młode gerezy angolskiej szybko zmienia białą barwę na ciemniejszą, i w wieku 3 miesięcy uzyskuje ubarwienie osobnika dorosłego. W wieku 15 miesięcy maluchy odstawiane są od piersi, a do drugiego roku życia samice osiągają dojrzałość płciową. Samiec osiąga dojrzałość płciową w ciągu czterech lat, wtedy albo będzie zmuszony opuścić grupę, albo rzucić wyzwanie dominującemu samcowi o przejęcie dominacji nad grupą. Samice pozostają w swoich grupach rodzinnych przez całe życie.

Gerezy angolskie, pełniąc rolę rozsiewaczy nasion, wspomagają rozwój roślinności. Naukowcy sugerują również, że małpy te zasługują na głębsze badania ze względu na ich rolę jako wskaźnika ogólnego stanu lasu, biorąc pod uwagę ich dużą zależność od kondycji drzew.

Pomimo bardzo dużego zasięgu geograficznego gereza angolska jest w większości obszarów występowania zagrożona utratą siedlisk, degradacją i fragmentacją, spowodowaną głównie pozyskiwaniem drewna i opału, przekształcaniem lasu w użytki rolne, ekspansją osad ludzkich, polowaniami i nielegalnym odłowem. Aż do końca XIX wieku istniało duże zainteresowanie skórami gerez, stąd ich liczebność i zasięg występowania w XIX stuleciu uległ gwałtownemu zmniejszeniu. Wielu Afrykanów przyozdabiało swoje stroje skórami gerez, chociaż największe zapotrzebowanie pochodzi zza oceanu. Skóry gerez angolskich mogą być używane do wykańczania płaszczy i sukienek, ale większość z nich jest zwykle przerabiana na dywaniki lub zasłony.

Obecnie gereza angolska jest gatunkiem chronionym w krajach swojego występowania, mimo tego liczba osobników tego gatunku stale spada. Zaobserwowano spadek liczebności populacji gerezy angolskiej przekraczający 30% w ciągu ostatnich 33 lat (trzy pokolenia). Zagrożenia, które spowodowały spadek liczebności populacji w przeszłości, są nieodwracalne i nie zostały wyeliminowane i raczej nie będą w dającej się przewidzieć przyszłości.

Gerezy angolskie są wymienione w załącznika II CITES (Konwencja o międzynarodowym handlu dzikimi zwierzętami i roślinami gatunków zagrożonych wyginięciem), co oznacza, że ​​chociaż nie ma bezpośredniego zagrożenia wyginięciem, uzasadnione jest ścisłe monitorowanie gatunku.

Przez ostatnie 20 lat organizacja non-profit Colobus Conservation działająca w Kenii zajmuje się ochroną gerezy angolskiej. Grupa opracowała programy dotyczące konfliktów między człowiekiem a naczelnymi, badań biologicznych / ekologicznych, rozwoju społeczności i edukacji, ochrony i wzbogacania lasów oraz świadomości ekoturystycznej.