Rodzina fokowatych jest bardzo zróżnicowana morfologicznie – różnią się od siebie wyglądem, wielkością i środowiskiem bytowania.

Za najmniejsze foki uważa się nerpy. Osiągają długość do 130 cm i masę ciała maksymalną 110kg. „Największymi fokami” są mirungi, czyli słonie morskie, które też należą do tej rodziny. Samce, znacznie większe od samic, mogą przekraczać masę 3000 kg! Wielkością przewyższają niekiedy znane olbrzymie płetwonogie, jakimi są morsy. Zdecydowana większość fok bytuje w rejonach okołobiegunowych. Najbardziej znane, tj. lampart morski, czy krabojad to ważne drapieżniki wód Antarktydy. Na północy spotyka się równie ciekawe foki. Foka pręgowana słynie ze swojego pięknego wzoru na sierści, a kapturnik z intrygującego nosa, który może nadymać, aż pojawi się charakterystyczny czerwony „balonik”. Są tu również znane nam z Bałtyku foki, tj. foka szara (szarytka morska), foka obrączkowana (nerpa) i foka pospolita, którą możecie zobaczyć w naszym Zoo.

Foka pospolita ma dużą, okrągłą głowę oraz wąskie nozdrza, które łatwo się zamykają podczas nurkowania. Płetwy są długie i płaskie.Ubarwienie fok pospolitych jest zróżnicowane, od jasnego brązu do ciemnoszarego z dużą ilością ciemnych plamek. Brzuch z reguły jest jaśniejszy niż grzbiet. Gruba warstwa podskórnego tłuszczu zapewnia energię i izolację. Dorosłe samce foki pospolitej osiągają 160-190 cm długości ciała oraz 70-150 kg masy ciała. Natomiast dorosłe samice 150 cm i 60-110 kg, a szczenięta po urodzeniu mają 82-98 cm i 8-12 kg.

Warto też zaznaczyć, że foki i uchatki to dalecy kuzyni. W dodatku łatwo je rozróżnić na „pierwszy rzut oka”. Przede wszystkim wyglądem zewnętrznym, ponieważ foki nie posiadają małżowin usznych. Otwór słuchowy jest niewielki i umieszczony w bliskiej odległości od oka. U kotików dość łatwo zauważyć małżowiny uszne. Foki słyszą na lądzie dobrze, jednak pod wodą wychwytują dźwięki o dużo wyższej częstotliwości – ma to kluczowe znaczenie dla ich przetrwania. Pomaga im lokalizować ofiarę, zbliżających się wrogów oraz inne foki. Ponadto foka, w przeciwieństwie do uchatki, nie może podwinąć swoich kończyn pod spód ciała i poruszać się na nich po lądzie. Dzięki silnym mięśniom brzucha foka potrafi za to „pełzać” po powierzchni, pomagając sobie przy tym tylko nieznacznie płetwami piersiowymi.

W wodzie foki pospolite widywane są zwykle pojedynczo lub w małych grupach. Lokalne skupiska mogą tworzyć się w odpowiedzi na możliwość żerowania oraz koncentrację zdobyczy.

Na lądzie i bez możliwości ślizgu, rozwijają średnio prędkość ok. 2 kilometrów na godzinę! Podobny czas osiągają… leniwce. Foki rzadko oddalają się od wody na znaczne odległości, by móc szybko uciec niebezpieczeństwu do morskiego świata, gdzie radzą sobie o wiele lepiej. Foka na lądzie nie jest jednak niczym nienaturalnym, dlatego jeśli spotkanie dziką fokę na plaży, nie płoszcie jej i nie próbujcie przeganiać do wody – takie zachowanie jest prawnie zabronione.

Jako zwierzęta wodno-lądowe są bardzo zdolnymi pływakami. Ich napędem w wodzie są głównie tylne płetwy, które wspomagane są także ruchem tylnej części ciała. W wodzie foka przypomina trochę płynącą torpedę –porusza się z prędkością nawet 35 kilometrów na godzinę! Do tego potrafi wstrzymać oddech do nawet 25minut i nurkować na głębokość do kilkuset metrów. Niesamowitą prawidłowość zaobserwowano u fok pospolitych, otóż zauważono preferencję płci co do sposobu nurkowania. Samce nurkują „V-kształtnie”, natomiast samice wolą „U-kształtnie”. Młode osobniki naśladują swoje matki w sposobie nurkowania, co zmienia się wraz z wiekiem w przypadku samców.

Podobnie jak wszystkie ssaki morskie, foki mogą w wodzie zapaść w sen – jedna z półkul mózgowych odpoczywa, a druga pozostaje aktywna, by kontrolować funkcje życiowe i zareagować, gdy pojawia się niebezpieczeństwo. W praktyce foki dryfują wtedy na falach.

Na całym obszarze występowania foki pospolitej czas narodzin młodych jest bardzo zróżnicowany. Najczęściej przypada na okres od połowy marca do początku września. Samica rodzi zazwyczaj jedno młode. Poród następuje na lądzie. Szczenięta foki pospolitej swoją niemowlęcą sierść (lanugo) tracą jeszcze w łonie matki lub zaraz po urodzeniu, dlatego zwykle przychodzą na świat ubarwione tak jak dorosłe osobniki. Pozwala im to bezpieczniej wpływać do chłodniejszych wód. Przez 4 tygodnie matka karmi szczenię mlekiem, które zawiera około 50% tłuszczu.

Historycznie na niektórych obszarach, istniały programy dotyczące redukcji populacji foki pospolitej, głównie z powodu postrzegania jej jako konkurencji dla człowieka na łowiskach.

Polowania na foki w celu ochrony łowisk są współcześnie w dużej mierze wyeliminowane. Na początku XX wieku szacowano populację foki pospolitej na Bałtyku na 5 000 osobników, jednak intensywne polowania w latach 20.–30. XX doprowadziły do spadku liczebności do zaledwie 200 osobników w latach 60. Do zmniejszenia liczebności przyczyniło się także chwytanie fok w sieci rybackie i skażenie środowiska związkami chemicznymi (DDT i PCB), prowadzące do ograniczenia zdolności reprodukcyjnych samic.

Destrukcyjny wpływ na populację foki pospolitej po obu stronach Atlantyku, ale przede wszystkim w Europie miał wirusa nosówki. Foki pospolite żerując na obszarach przybrzeżnych, są narażone na kontakt z dzikimi zwierzętami, zwierzętami domowymi oraz zdziczałymi, a także odpadami pozostawionymi przez ludzi, co stwarza większe ryzyko narażenia na choroby zakaźne. Ponadto wiele fok pospolitych żyjąc i żerując w bliskim sąsiedztwie dużych populacji ludzkich, może mieć kontakt z wysokim poziomem zanieczyszczeń przemysłowych i rolniczych. Może mieć to negatywny wpływ na rozmnażanie, niedobór witamin czy powodować immunosupresję. Ponadto duży wpływ na zdrowie i śmiertelność foki pospolitej mogą mieć wycieki ropy naftowej.

Wszystkie foki w Morzu Bałtyckim (3 gatunki) są objęte ochroną. W Bałtyku foki są na szczycie łańcucha pokarmowego, ponieważ nie mają naturalnych wrogów. Człowiek stał się główną przyczyną zachwiania egzystencji fok. Przypadkowe przyłowy fok i innego bałtyckiego ssaka morskiego – morświna, zdarzają się dość często i jest to bardzo niepokojące zjawisko. Ostatnio zaobserwowano wzrost przypadków celowego uśmiercania fok, które są posądzane o m.in. wykradanie ryb z sieci i ich niszczenie. Nie można popierać takiego procederu i obwiniać zwierząt za naturalne zachowanie oraz niskie limity połowowe. Naukowcy wciąż starają się współpracować z rybakami, by tworzyć nowe rozwiązania, aby chronić zwierzęta przed śmiercią w sieciach i ludzi przez stratami – np. odstraszające boje akustyczne i modyfikacje w konstrukcji sieci wielkogabarytowych.