Płazy we Wrocławiu
„Dzikie w mieście”: Płazy we Wrocławiu – jest ich więcej, niż myślisz
Płazy są obecnie najszybciej wymierającą grupą kręgowców na świecie. W latach 80. spadającą liczbę ich populacji opisano jako “Współczesne wymieranie płazów”.
W 2008 roku znanych było nieco ponad 7 tys. gatunków płazów, z których 32% miało status gatunku zagrożonego wyginięciem lub już wymarłego. Kilka lat później, w 2013 r. oszacowano, że 41% gatunków płazów jest krytycznie zagrożonych wyginięciem, (CR), zagrożonych (EN) lub narażonych na wyginięcie (VU) według danych IUCN (Międzynarodowej Unii Ochrony Przyrody). Dla porównania dla ptaków i ssaków odsetek ten wynosił odpowiednio 21 i 13%.
Najbardziej zagrożona grupa kręgowców
Główne zagrożenia dla płazów to choroby zakaźne wywołane przez grzyby i wirusy, ekspansja człowieka i zabieranie ich miejsc naturalnego występowania, osuszanie zbiorników, zmiany klimatyczne i zanieczyszczenie środowiska.
Płazy wymagają dwóch środowisk do rozwoju: lądowego i wodnego o specyficznych warunkach. Zbiorniki, w których się rozmnażają są słodkowodne i stojące, o dobrym natlenieniu.
Coraz mniej jest miejsc spełniających te wymogi (ze względu m.in. na osuszanie zbiorników, zanieczyszczenie wód i ich zarastanie, zmiany klimatu, czy zarybienie zbiorników.
Płazy oddychają także przez skórę i są bardzo wrażliwe na zanieczyszczenie wody, gleby i powietrza. Ponadto postępująca urbanizacja wpływa na zaburzenie ich szlaków migracyjnych (nowa droga czy krawężnik to dla płazów poważna przeszkoda).
Płazy we Wrocławiu – gdzie mieszkają i ile ich jest?
Wszystkie 19 gatunków płazów występujących w Polsce jest pod ochroną. We Wrocławiu znajduje się ponad 200 zbiorników wodnych, w których można je spotkać. W ramach badań Uniwersytetu Wrocławskiego[1], zinwentaryzowano 231 akwenów w mieście i w 203 z nich stwierdzono występowanie płazów.
Najwięcej można ich spotkać głównie w zbiornikach stojących wzdłuż rzek: Bystrzycy, Oławy, Widawy i Odry (ale jedynie poza centrum miasta). Sieć rzek i rozkład zbiorników to czynniki, które determinują, gdzie można spotkać płazy. Na Krzykach, gdzie mało jest oczek i cieków, płazów jest mniej, a na Wielkiej Wyspie szanse na ich spotkanie są wysokie. Płazom sprzyja nie tylko występowanie zbiorników, ale także bliskość terenów zielonych. Nasze doliny rzeczne są doskonałym miejscem rozwoju płazów: to autostrady zieleni, gdzie panuje odpowiednia wilgotność, nie brakuje pożywienia i miejsc do schronienia. Płazy ponadto migrują dolinami rzecznymi.
W naszym mieście zanotowano obecność wielu różnych gatunków płazów. Łącznie w Polsce żyje ich 19, z których nieliczne nie występują we Wrocławiu.
Gatunki płazów we Wrocławiu:
- Traszka zwyczajna (Lissotriton vulgaris)
- Traszka grzebieniasta (Triturus cristatus)
- Kumak nizinny (Bombina bombina)
- Grzebiuszka ziemna (Pelobates fuscus)
- Ropucha szara (Bufo bufo)
- Ropucha zielona (Bufotes viridis)
- Rzekotka drzewna (Hyla arborea)
- Żaba wodna (Pelophylax kl. esculentus)
- Żaba jeziorkowa (Pelophylax lessonae)
- Żaba śmieszka (Pelophylax ridibundus)
- Żaba moczarowa (Rana arvalis)
- Żaba trawna (Rana temporaria)
Tylko w górach możemy spotkać salamandry i traszki karpackie. Traszka górska, choć widziano ją na Wale Trzebnickim, nie występuje we Wrocławiu. Nie ma u nas także kumaka górskiego i żaby zwinki (żaby dalmatyńskiej), rzekotki wschodniej oraz ropuchy paskówki, która występuje w dolinie Odry, ale poza stolicą Dolnego Śląska. Wszystkie pozostałe gatunki płazów u nas mieszkają, a niektóre radzą sobie dobrze.
Co bardzo ciekawe, mamy wysoki udział takich gatunków jak kumak czy rzekotka, które nie są częste w miastach. Rzekotka jest na trzecim miejscu wśród występujących we Wrocławiu płazów, co można uznać za fenomen. W 1/5 zbiorników występuje bardzo zagrożona i rzadka w miastach traszka grzebieniasta.
Często widywana jest ropucha zielona: występuje między innymi w fontannach, z powodzeniem radzi sobie w zurbanizowanych częściach miasta, więc jest charakterystyczna. Ponadto łatwiej ją usłyszeć, niż zobaczyć, gdyż bardzo ładnie śpiewa. To tego płaza słyszymy w mieście najczęściej, po zmroku i wczesnym wieczorem, a jego głos jest podobny do… trelu kanarka. Ropucha zielona występuje między innymi na Wielkiej Wyspie.
Korytarze migracji i pułapki, które czekają na płazy we Wrocławiu
Płazy wracają do zbiorników, w których się urodziły i migrują do nich raz w roku. Takie zachowanie nazywamy filopatrią. Najczęściej płazy wracają do miejsc urodzenia, by się tam rozmnażać. Wędrują tymi samymi trasami, które stanowią korytarze migracyjne.
Jeśli po drodze napotkają na przeszkodę, starają się ją pokonać, choć nie zawsze im się to udaje. Możemy to zaobserwować na drogach, gdzie żaby często giną.
Gdy na ich trasie płazów powstanie przeszkoda nie do pokonania, na przykład ogrodzenie bez przepustu pod spodem, nie będą mogły wrócić do swoich pierwotnych siedlisk.
Dzięki badaniom UWr[1] wiemy, gdzie płazy giną we Wrocławiu najczęściej. Są to okolice Morskiego Oka, czyli kąpieliska na Biskupinie. Studenci z Koła Naukowego Herpetologów, a później członkowie Towarzystwa Herpetologicznego Natrix patrolowali teren wokół Morskiego Oka i przenosili płazy z jezdni do zbiornika rozrodczego, głównie z ulicy Chopina. Niebezpiecznym miejscem dla płazów są także okolice Parku Świetlików na Maślicach, ul. Chobieńska przy Lesie Mokrzańskim i Dolnobrzeska w Leśnicy. Wszędzie tam zagrożeniem dla płazów są samochody.
Ponieważ płazy są pod ochroną i nie można ich samodzielnie dotykać, przenoszeniem ich powinny się zajmować wskazane organizacje. Jednak jeśli sytuacja tego wymaga, możemy zainterweniować sami i przenieść płazy – nikt nas za to nie ukarze.
Generalnie nie powinieneś przenosić płazów samodzielnie. Jeśli przechodzą przez ulicę zgłoś to do zarządcy drogi (we Wrocławiu do Centrum Zarządzania Kryzysowego: 71 770 22 22). Na zarządcy ciąży ustawowy obowiązek zapewnienia płazom bezpiecznej migracji i zna on telefony do odpowiednich organizacji. Natomiast jeśli widzisz, że twoja natychmiastowa interwencja jest konieczna, oczywiście lepiej jest przenieść płaza, a nie patrzeć jak przejeżdżają go samochody i czekać na specjalistów.
Problemem dla płazów są także inne pułapki antropogeniczne (stworzone przez człowieka) niż drogi. Są to studzienki kanalizacyjne, do których żaby wpadają i inne miejsca, z których nie mogą wyjść, jak na przykład głębokie wykopy. Gdy widzimy uwięzione w ten sposób zwierzęta, także zgłośmy to do CZK. Odpowiednie organy postarają się znaleźć rozwiązanie tego problemu. Na przykład w kanałach na polach irygacyjnych doskonale sprawdziły się pochylnie z desek, po których płazy mogły wychodzić na powierzchnię.
Gady we Wrocławiu
Wszystkie gady w Polsce, podobnie jak płazy, są chronione. Mamy 10 rodzimych gatunków gadów, a niektóre licznie występują także we Wrocławiu.
Zaskrońca możemy spotkać w okolicy zbiorników, gdzie żywi się płazami i małymi rybami. Na terenach suchych zobaczymy jaszczurkę zwinkę, w lesie jaszczurkę żyworodną i padalca czyli beznogą jaszczurkę (a nie węża, jak się niektórym wydaje). Ich mikrosiedliska są od siebie różne, choć gady z natury lubią środowiska nasłonecznione.
Warto też wspomnieć o wielu obcych gatunkach gadów, które pojawiły się w naturze, ale nigdy nie powinno do tego dojść. Żółw ozdobny pojawił się we Wrocławiu wypuszczany przez znudzonych terrarystów z prywatnej hodowli.
Służbom interwencyjnym zdarzyło się nawet złapać słynnego kajmana z Rędzina, który ostatecznie trafił do nas, do ZOO Wrocław. Bywały też interwencje związane z wężami, w tym pytonami – czasami zwierzęta uciekały właścicielom, a niekiedy były znajdowane przez zszokowanych przechodniów. Takie gatunki obce to ogromne zagrożenie dla rodzimej fauny i nigdy nie należy ich wypuszczać! Zwierzęta egzotyczne są bardzo wymagające, więc przed zakupem powinniśmy rozważyć, czy jesteśmy w stanie się nimi zająć gdy dorosną do sporych rozmiarów. Potem, gdy egzotyczne zwierzątko urośnie i “się znudzi” pojawia się problem, więc nie prowokujmy tego rodzaju sytuacji. Niechciane zwierzęta nie mogą być wypuszczane dziko, wtedy lepiej je oddać odpowiedniej organizacji hodowców, czy nawet zoo.
Co możesz zrobić dla płazów i gadów w swoim domu?
Możesz stworzyć dobre środowisko do rozwoju płazów w ogrodzie, budując oczko wodne. Powinno być ono nie mniejsze niż 10 mkw powierzchni, dość płytkie i gęsto obsadzone roślinami (także wodnymi). Nie powinno być zarybione, a dookoła niego powinieneś zostawić strefę buforową nieskoszonej trawy.
Dla gadów dodaj kilka kamieni, na których będą mogły się wygrzewać. Ważne, by płazy miały jak dotrzeć do oczka (jeśli twój dom jest obudowany szczelnym płotem, nie znajdą drogi do oczka). Ważna jest też budowa hibernakulum, czyli miejsca zimowania dla płazów.
Stwórz kompostownik, który nie tylko będzie źródłem nawozu, ale przywabi bezkręgowce i kręgowce, na przykład jaszczurki i zaskrońce, które składają tam jaja.
Dużym zagrożeniem dla płazów i gadów są koty. Nie wypuszczaj ich na dwór. Koty polują na płazy, małe ssaki i ptaki przetrzebiając ich populację wiedzione instynktem łowcy. Takie zachowanie czyni szkody w okolicznej faunie. Ponadto na samego kota na zewnątrz czeka wiele zagrożeń, od pasożytów, przez choroby, po samochody.
Dokładne informacje o oczkach wodnych znajdziesz w naszym innym tekście: Jak zbudować oczko wodne?
Co możesz zrobić, by chronić płazy we Wrocławiu
- Gdy widzisz, że płazy przechodzą przez jezdnię w danym miejscu lub utknęły w pułapce, powiadom CZK
- Stwórz oczko wodne i zbuduj hibernakulum. Sprawdź, czy płazy mają jak do nich dotrzeć
- Stwórz kompostownik
- Chroń wpusty deszczowe siatką i zabezpiecz wszelkie miejsca, do których może dostać się drobne zwierzę, by nie wpadło w pułapkę
Co może zagrozić płazom we Wrocławiu
- Nie zatrzymuj naturalnej migracji płazów budując przeszkody takie jak płoty z betonową podbudówką
- Jeśli masz oczko wodne lub staw, nie zarybiaj go
- Nie wypuszczaj kota na dwór
- Płazy i gady w Polsce są pod ochroną. Nie dotykaj ich, nie przenoś samodzielnie, nie niszcz ich siedlisk
Materiały w ramach Kampanii „Dzikie w Mieście” prowadzonej przez ZOO Wrocław i Urząd Miejski Wrocławia powstały w konsultacji z ekspertami Uniwersytetu Wrocławskiego.
[1] “Płazy miasta Wrocławia – zagrożenia i zalecenia ochronne”, praca zbiorowa, Chrońmy Przyr. Ojcz. 75 (2): 98–112, 2019
Czytaj także: Dzikie gatunki inwazyjne