U kotików afrykańskich silnie zaznaczony jest dymorfizm płciowy. Dorosły samiec osiąga długość ciała 200-230 cm, a masa ciała średnio wynosi 247 kg (maksymalnie 350 kg). Ich sierść jest koloru szarego lub czarnego, jaśniejsza od spodu.
Długość ciała dorosłych samic kotika afrykańskiego wynosi 120-160 cm, natomiast masa ciała około 57 kg. Sierść jest brązowa z jaśniejszym cieniowaniem od spodu.
Kotiki afrykańskie zamieszkują ląd oraz wyspy wzdłuż południowo-zachodniego i południowego wybrzeża Afryki. Choć większą część życia spędzają w wodzie, to nie należą do wędrujących zwierząt.
Ich zasięg obejmuje ok. 160 km, więc przemieszczają się głównie pomiędzy sąsiadującymi koloniami. Zaobserwowano jednak, że niektóre osobniki w czasie zimy podążają na wschód za migrującymi sardynkami. Odnotowano kotiki żerujące aż 220 km od lądu.
Samice kotika afrykańskiego osiągają dojrzałość płciową w wieku 3-6 lat, a samce 9-12 lat. Ciąża trwa 51 tygodni, z trzymiesięcznym opóźnieniem implantacji.
Kotiki są poligamiczne. Okres godowy trwa od końca października do początku stycznia. Samce pierwsze przybywają na obszary lęgowe i tam toczą ze sobą walki o terytorium. Samice kotika afrykańskiego docierają na ląd później od nich, także walczą między sobą o teren, na którym urodzą swoje potomstwo. Haremy samców składają się maksymalnie z 50 samic. Natomiast w południowej Afryce średnia wielkość haremu to 28 samic.
Młode kotiki przychodzą na świat z reguły w pierwszym tygodniu grudnia, choć istnieją różnice między koloniami. Masa ciała szczenięcia wynosi przeważnie 4,5-7 kg, a długość ciała w chwili urodzenia 60-70 cm. Samica nie opuszcza młodego kotika przez około 6 dni od porodu. Następnie zaczyna wypływać na morze w celu zdobycia pokarmu. W drugim miesiącu życia kotika afrykańskiego, matka może żerować nawet do dwóch tygodni, zanim wróci na ląd nakarmić swoje młode. W ciągu pierwszego półtora roku życia, szczenię kotika afrykańskiego przechodzi dwa linienia. W wieku 4-5 miesięcy kotiki zaczynają uzupełniać swoją dietę skorupiakami i rybami. Jednak laktacja u samicy może trwać nawet do narodzin kolejnego szczenięcia. Zdarza się, że samice karmią swoje młode nawet przez okres 2-3 lata. Kotiki wcześnie zaczynają pływać, stale zwiększając ilość czasu spędzanego w wodzie. W wieku 7 miesięcy mogą pływać przez 2-3 dni.
Kotiki afrykańskie nurkują na różne głębokości w zależności od miejsca, w którym się znajdują. Na zachodnim wybrzeżu Republiki Południowej Afryki kotiki nurkują na mniej niż 50 metrów głębokości, a na południowo-wschodnim wybrzeżu na ponad 60 metrów. Średni czas nurkowania wynosi 1-2 minuty. Maksymalna zarejestrowana głębokość na którą zanurkował kotik afrykański wynosiła aż 204 m.
Dieta kotików afrykańskich jest zróżnicowana. Około 70% ich pożywienia stanowią różne gatunki ryb np. morszczuk, ostrobok, sardynka, sardela.
Następnie 20% to kalmary, a 2% to kraby. Pozostałą część diety stanowią inne skorupiaki, głowonogi. Obserwowano również przypadki ataków na pingwiny przylądkowe oraz inne gatunki ptaków morskich.
Na kotiki afrykańskie polowano intensywnie od XVII, a ich populacja została znacząco zredukowana. Komercyjne pozyskiwanie tych zwierząt zakończyło się w 1990 r. w RPA i jest obecnie zabronione.
Dzięki podjętym działaniom ochroniarskim populację udało się w dużym stopniu odbudować. Całkowitą liczebność kotików afrykańskich szacuje się co kilka lat na podstawie liczby młodych przebywających na lądzie, określaną pod koniec trwania sezonu lęgowego. Liczebność populacji jest stosunkowo stabilna od 1993 roku. Jednak w Namibii w dalszym ciągu poluje się na kotiki komercyjnie, aby pozyska m.in. mięso, tłuszcz, skóry, a także trofea. Rocznie zabija się tam około 85 000 kotików, z czego znaczna większość to szczenięta.
Kotikom zagraża również przełowienie siedlisk. Wiele gatunków ryb pozyskiwanych przez człowieka w celach handlowych, stanowi naturalny pokarm tych zwierząt.
Kotiki afrykańskie zaplątują się w sieci rybackie oraz różne odpady pozostawione przez człowieka w morzach. Niestety giną również masowo od chorób przenoszonych przez zwierzęta domowe np. psy i koty.
Zmiany klimatu stanowią kolejne zagrożenie dla kotika afrykańskiego. Wzdłuż wybrzeża Namibii zaobserwowano wzrost śmiertelności szczeniąt, które są wrażliwe na wysokie temperatury. Wiele młodych rodzi się na małych i nisko położonych wyspach i jest narażonych na wysoką śmiertelność podczas letnich burz. Ponadto podnoszący się poziom mórz również zagraża takim koloniom.
Naturalnym zagrożeniem dla kotika afrykańskiego są żarłacze białe i orki. Na lądzie młode padają ofiarą szakali oraz hien.
Kotiki afrykańskie znajdują się w załączniku II do Konwencji Waszyngtońskiej.
Misją ZOO Wrocław jest prowadzenie działań edukacyjnych i ochrona zagrożonych gatunków. Realizuje ją na swoim terenie, ale również poza nim.
W ramach ochrony gatunkowej na terenie zoo prowadzona jest hodowla zachowawcza gatunków zagrożonych wyginięciem lub tych, które wyginęły w naturze. To też zoo, które najbardziej angażuje się w ratowanie zwierząt w środowisku naturalnym. Odwiedzając wrocławskie ZOO, a zwłaszcza wybierając bilet wstępu „ZOO NA RATUNEK”, zwiedzający pomagają ocalić liczne gatunki zwierząt.
