Mara patagońska
Dolichotis patagonum
Status wg IUCN Red List
Czy wiesz, że....
Mara patagońska przypomina wyglądem zająca, ale znacząco się od niego różni, między innymi sposobem poruszania się: może spacerować, skakać w sposób podobny do królika, galopować lub podskakiwać jednocześnie na czterech kończynach.
Jak wygląda mara patagońska?
Mara patagońska jest drugim co do wielkości członkiem rodziny Caviidae. Jedno z badań wykazało, że średnia waga samców i samic wynosi odpowiednio 7,73 kg i 8,44 kg. Większość relacji podaje jednak, że samce są większe niż samice.
Długość waha się od 610 do 810 mm, a średnia wynosi 700 mm. Można je odróżnić od innych członków rodziny kawiowatych (Caviidae) przez ich duży rozmiar, długie „królicze” uszy (Dolichotis dosłownie oznacza „długie ucho”), i krótki, prawie bezwłosy ogon, który trzyma blisko ciała. W przeciwieństwie do innych kawii, które mają gruczoły odbytowe przed odbytem, gruczoły odbytowe u mary patagońskiej znajdują się między odbytem a podstawą ogona. Ma krótką, szarą sierść, z dużą, rzucającą się w oczy plamą bieli na grzbiecie. W połowie długości grzbietu pojawia się ostro kontrastujący obszar czerni, który szybko zanika do szarości. Brzuch jest biały, z plamami rdzawo-pomarańczowych włosów na podbródku, policzkach i bokach. Rozpoznane są dwa podgatunki: Dolichotis patagonum centricola i Dolichotis patagonum patagonum, które są rozróżniane na podstawie lokalizacji geograficznej i różnic w ubarwieniu sierści.
Podobnie jak kopytne, mara patagońska ma wydłużone kości śródstopia w kończynach tylnych jako przystosowanie do szybkiego i wydajnego biegania. Kończyny przednie są znacznie dłuższe niż u większości innych gryzoni, a zarówno tylne jak i przednie stopy są małe z pazurami przypominającymi kopyta. Kończyny przednie mają cztery palce, podczas gdy tylne trzy. Wszystkie palce są zaopatrzone w pazury. Łokieć leży stosunkowo wysoko na przedniej kończynie, ponieważ kość promieniowa jest dłuższa niż kość ramienna. Mara patagońska ma wzór zębowy 1/1, 0/0, 1/1, 3/3, a zęby policzkowe są hipsodontyczne (czyli o krótkich korzeniach i wysokiej, masywnej koronie) i stale rosnące.
Gdzie występuje mara patagońska?
Mara patagońska jest gatunkiem endemicznym dla otwartych łąk i stepów krzewiastych Argentyny, można ją spotkać między 28° a 50° szerokości geograficznej południowej.
Mara patagońska żyje wyłącznie w jałowych środkowych i południowych regionach Argentyny. Obszar ten, ogólnie klasyfikowany jako pustynny, charakteryzuje się szeroką gamą odrębnych mikrosiedlisk, od piaszczystych równin po cierniste stepy krzewiaste. Opady deszczu są bardzo nieprzewidywalne i istnieją ogromne zmiany w opadach i skład flory między sezonami mokrymi i suchymi. Obszar ten jest dość ciepły, a średnie temperatury latem wynoszą zazwyczaj około 20 stopni Celsjusza, natomiast zimą rzadko spadają poniżej zera. Generalnie mara patagońska preferuje budowanie nor w otwartych siedliskach zdominowanych przez trawy i inne nisko rosnące rośliny. Mimo, że zagłębia się w gęsto porośnięte roślinnością obszary, wizualnie monitoruje obecność drapieżników, co jest mniej skuteczne w bardziej zamkniętych siedliskach. Duże skupiska mar patagońskich zaobserwowano na ranczach owiec i wokół nich, najprawdopodobniej ze względu na podobne preferencje siedliskowe.
długość ciała
liczebność stada
wielkość terytorium stada
prędkość
Jak zachowuje się mara patagońska?
Mara patagońska jest aktywna w ciągu dnia. Czas spędza wygrzewając się na słońcu, leżąc na boku lub siedząc jak kot. Pozostaje jednak czujna na zagrożenia. Zagrożona zrywa się do biegu, galopując lub brykając jak gazela. W biegu potrafi osiągać prędkość 45 km/h na długości ok. 1 km.
Często się przemieszcza. Przez większą część roku podróżują w parach samców i samic, bardzo rzadko spotyka się więcej niż trzy mary w jednym czasie. Pary samców i samic podróżują w ciągu dnia, spędzając więcej czasu na wypasaniu. Mary patagońskie są ściśle monogamiczne, co jest rzadkością wśród ssaków. Tworzą pary na całe życie, zwykle unikając kontaktu z innymi osobnikami swego gatunku z wyjątkiem spotkań „towarzyskich” podczas sezonu rozrodczego w porze letniej. Samice kopią nory, w których często wspólnie wychowywane są młode. Duże grupy mogą zajmować szereg takich nor. Niektóre nory są małe, szeroko rozstawione i używane tylko przez jedną parę, podczas gdy niektóre duże nory mogą być dzielone nawet przez 29 par. Zagęszczenie lokalnej populacji może w tym czasie gwałtownie wzrosnąć, obserwowano grupy liczące do 70 osobników. Po ciąży trwającej ok. 90 dni samica rodzi zwykle 2 młode, w pobliżu nory. Młode rodzą się dobrze rozwinięte, z otwartymi oczami, szybko chowają się w norze, w której mogą przebywać wraz z kilkoma innymi miotami. Przez 4 miesiące pozostają w pobliżu nory, gdzie codziennie są odwiedzane przez swą matkę by ssać mleko. Samce zaciekle bronią swoich partnerek. W rezultacie zwykle tylko jedna para może w tym samym czasie zajmować jamę. Pary lęgowe „na zmianę” odwiedzają jamę przez około godzinę, aby karmić młode. Gdy para odwiedza norę, nawołuje przenikliwym głosem, który wywołuje wszystkie młode z nory. Następnie samica próbuje wyszczególnić z grupy swoje młode, rozpoznając je po zapachu. Pozostałe szczenięta próbują, niekiedy skutecznie, ssać obcą matkę. Po zidentyfikowaniu, samica odprowadza swoje potomstwo na niewielką odległość od nory, by w spokoju je nakarmić, samiec zaś trzyma straż i próbuje odpędzić inne mary. Pozostałe pary czekają wówczas na nakarmienie swoich młodych. To stadne zachowanie uważane jest za metodę zapobiegania atakom drapieżników, ponieważ w ten sposób dorosłe osobniki są dłuższy czas obecne w pobliżu nor. Samice spędzają znacznie więcej czasu z potomstwem niż samce, a samce spędzają znacznie więcej czasu na wypatrywaniu drapieżników niż samice. Ze względu na duże inwestycje fizjologiczne, które samice ponoszą w trakcie reprodukcji, spędzają więcej czasu na żerowaniu.
Zasięg występowania mar patagońskich ulega ciągłym zmianom, co jest najprawdopodobniej wynikiem nierównomiernego rozmieszczenia i rozproszenia zasobów pokarmowych występujących w tym regionie. Zjadają one tylko same czubki źdźbeł trawy, więc zasoby pokarmowe wyczerpują się bardzo szybko. Po wyczerpaniu się zasobów trzeba czekać do czterech miesięcy, aby się one całkowicie odnowiły. Pojedyncze, statyczne terytorium, wystarczająco duże, aby utrzymać parę mar przez rok, byłoby prawdopodobnie zbyt duże, aby para maras mogła bronić się przed konkurencją między- i wewnątrzgatunkową. Co więcej, wspólne legowiska byłyby prawie niemożliwe, ponieważ jest mało prawdopodobne, aby wystarczająco duże obszary pokrywały się wokół wspólnej nory. Dlatego korzystne są małe, dryfujące zasięgi, które pozwalają marom patagońskim przebywać w pobliżu wspólnej nory podczas okresu szczenienia, a jednocześnie uwalniają je od wymagającego zadania obrony dużych terytoriów. Zasięg ich rewirów wynosi od 33,25 do 197,5 ha, średnio 97,87 ha. Intensywnie żerują w obrębie 1 ha zasięgu każdego dnia, a poza sezonem rozrodczym ich zasięg stale się przemieszcza w tempie około 11 ha/dzień.
Mara patagońska preferuje siedliska otwarte. Podobnie jak u ssaków kopytnych, taktyka mary opiera się na wczesnym wykrywaniu drapieżników, aby zapewnić odpowiedni czas na ucieczkę. Również podobnie do niektórych kopytnych, mara patagońska wykazuje zachowanie obserwowane na przykład u gazeli, które charakteryzuje się chodem skocznym, reklamującym siłę i szybkość oraz zniechęcającym drapieżnika do długiego i kosztownego pościgu.
Jak wiele gryzoni, mara patagońska posiada parę odbytowych gruczołów zapachowych. U samców często obserwuje się przeciąganie odbytem po podłożu, co skutkuje powstaniem unikalnie wyglądającego śladu zapachowego. Wydzieliny gruczołów odbytowych odgrywają ważną rolę w mobilnym terytorium, które samce tworzą wokół swojej partnerki. Nie wiadomo, czy mara patagońska wykorzystuje sygnały słuchowe do komunikacji z przedstawicielami gatunku.
Mara patagońska wykształciła system reagowania na drapieżniki bardzo podobny do tego, jaki występuje u zwierząt kopytnych. Polega on na dobrze rozwiniętych zmysłach słuchu, wzroku i węchu w celu wczesnego wykrycia drapieżnika w otwartych siedliskach. W przypadku pościgu, mara jest w stanie biec bardzo szybko (do 70 km/h). Gatunek ten wykazuje zachowanie identyczne z tym, które można zaobserwować u niektórych kopytnych. Jego brązowe ubarwienie pomaga zakamuflować go przed potencjalnymi drapieżnikami. Głównymi drapieżnikami mary są lisy andyjskie (Dusicyon culpeus), argentyńskie lisy szare (Dusicyon griseus) i pumy (Puma concolor), jednak z powodu działalności człowieka populacje obu tych gatunków gwałtownie się zmniejszyły. Ludzie stanowią obecnie główne zagrożenie dla mar patagońskich, zarówno poprzez zmiany w siedlisku, jak i kłusownictwo. Do innych drapieżników należą grizony mniejsze (Galactis cuja) i myszołowy rdzawogrzbiete (Buteo polyosoma). Mara patagońska jest roślinożercą i wpływa na swoje środowisko pasąc się na roślinach. Zjadają one również owoce i rozprowadzają nasiona poprzez swoje odchody. Młode mary patagońskiej stanowią ważną bazę pokarmową dla wielu gatunków ptaków, psowatych i kotowatych. Są one również żywicielami wielu endopasożytów, jak glisty, w tym Wellcomia dolichotis, Trichostrongylus retortaeformis i Graphidioides affinis.
Czym żywi się mara patagońska?
Zasięg występowania mary patagońskiej obejmuje różnorodne siedliska, od pustyni po stepy krzewiaste. Jako rygorystyczny roślinożerca, mara wykazuje znaczną elastyczność w dostosowywaniu swojej diety do różnych ekosystemów.
Na przykład, na południowym skraju swojego zasięgu w Parku Narodowym Sierra las Quijadas na północ od San Luis w Argentynie, charakteryzującym się znaczną zmiennością opadów w ciągu roku i lokalne środowisko przechodzi znaczne zmiany w odniesieniu do składu flory między porami mokrymi i suchymi. Niezależnie jednak od pory roku, trawy stanowią prawie 70% diety mary patagońskiej. Pomimo tego, że większość biomasy roślinnej w tym regionie składa się z roślin zielnych i krzewów, mara wybiera stosunkowo rzadkie trawy jako swoją podstawową paszę. Dodatkowo, gryzonie te zjadają tylko same czubki źdźbeł traw. Większość spożywanych traw należy do rodzaju Pappophorum. W sumie mara patagońska żeruje na 24 gatunkach traw i 22 innych gatunkach roślin. Oprócz traw, znaczna część (11%) diety mary składa się z różnych gatunków kaktusów. Ogólnie rzecz biorąc, kaktusy zawierają około 75% wody w masie i mogą stanowić znaczące źródło wody dla tego gatunku. Może to pomóc zrównoważyć nieprzewidywalność opadów deszczu na całym obszarze występowania mary patagońskiej. Posila się w ciągu dnia, nocą chowa się w jamach porzuconych przez inne zwierzęta lub w gęstych zaroślach.
Pokarm zjadany przez marę fermentuje w jej jelicie tylnym. Dieta jest bardzo bogata w błonnik i celulozę, które są rozkładane w wyniku fermentacji bakteryjnej w zaułku zwanym jelitem ślepym, połączonym z jelitem grubym. Wytwarzają one specjalny kał, który jest połykany i ponownie trawiony. Dzikie mary patagońskie były obserwowane w pobliżu rancz owczych, gdzie spożywały owcze łajno.
Zagrożenia i ochrona mar patagońskich
Mara patagońska łatwo rozmnaża się w hodowli i jest doskonałym okazem w ogrodach zoologicznych. Mogą żyć z innymi gatunkami reprezentatywnymi dla tego regionu i stanowić ekscytujące eksponaty do zwiedzania. Są bardzo charyzmatyczne i są wykorzystywane jako gatunek ambasadorski do edukowania społeczeństwa na temat szybko zanikającej Pampy, dużego obszaru nizin Ameryki Południowej. Mara patagońska bywa trzymana jako zwierzę domowe i przyuczona do chodzenia na smyczy. Poluje się na nie dla ich skór, które są używane do produkcji narzut i dywanów w Argentynie, oraz dla ich mięsa.
Mara patagońska jest sklasyfikowana jako gatunek o podwyższonym ryzyku wyginięcia (NT) na Czerwonej Liście Gatunków Zagrożonych IUCN. Zmiana siedlisk, spowodowana najprawdopodobniej wprowadzeniem owiec domowych, jest głównym problemem dla tego gatunku. Nadmierny wypas owiec powoduje zmianę krajobrazu z dużych trawiastych płatów na krajobraz charakteryzujący się mniejszymi płatami roślin drzewiastych. Sukces reprodukcyjny populacji mar patagońskich w otwartych siedliskach trawiastych jest zwykle większy niż w siedliskach zamkniętych. Mara patagońska jest również narażona na polowania, ponieważ jest zabijana dla mięsa i skóry. Dorosłe osobniki zabijane są za pomocą broni palnej lub wnyków z drutu, a młode chwytane są w sieci umieszczone nad wejściami do nor. Zając europejski (Lepus europaeus), który nie pochodzi z Ameryki Południowej, zawlókł na terytoria mar patagońskich paratuberkulozę i toksoplazmozę. Na wielu obszarach konkurencja z zającem – obcym gatunkiem – jest tak silna, że mary patagońskie lokalnie wyginęły.
Jak ZOO Wrocław pomaga marom patagońskim?
Misją ZOO Wrocław jest prowadzenie działań edukacyjnych i ochrona zagrożonych gatunków. Realizuje ją na swoim terenie, ale również poza nim. W ramach ochrony gatunkowej na terenie zoo prowadzona jest hodowla zachowawcza gatunków zagrożonych wyginięciem lub tych, które wyginęły w naturze. To też zoo, które najbardziej angażuje się w ratowanie zwierząt w środowisku naturalnym. Odwiedzając wrocławskie zoo, a zwłaszcza wybierając bilet wstępu „ZOO NA RATUNEK”, zwiedzający pomagają ocalić liczne gatunki zwierząt.
