MANUL
Otocolobus manul
Status wg IUCN Red List
Czy wiesz, że....
Manule zostały nazwane kotami o najbardziej wyrazistej mimice na świecie. Głównym tego powodem są źrenice. W przeciwieństwie do innych gatunków małych kotów, manule nie mają pionowych źrenic lecz okrągłe, tak jak my.
Jak wygląda MANUL?
Manul jest zbliżony rozmiarami ciała do dużego kota domowego. Długość jego ciała waha się w przedziale 500 – 600 mm, a ogona 210 – 310 mm. Dorosły osobnik osiąga masę ciała około 4,5 kg. Manul ma długie, gęste futro, które jest generalnie szare lub blado-rude. Jego białe włosy ochronne nadają mu matowy wygląd.
Ciemne włosy na spodniej stronie ciała manula są prawie dwa razy dłuższe niż sierść na grzbiecie. Seria od pięciu do siedmiu wąskich czarnych pasków biegnie poprzecznie przez dolną część pleców. Długi ogon manula posiada czarną końcówkę, a wzdłuż jego długości biegnie seria od pięciu do siedmiu czarnych pierścieni. Jego krótkie, masywne nogi są na ogół podobne kolorem do futra na pozostałej części ciała, czasami pojawiają się niewyraźne czarne paski. Sierść pod powierzchnią łap jest na ogół krótka i czerwonawa. W całym zasięgu występowania tego gatunku występuje ogromne zróżnicowanie w kolorze sierści. To spowodowało, że naukowcy opracowali trzy różne klasyfikacje podgatunków.
Głowa manula jest mała i ma szerokie, białe obwódki oczu. Oczy są wyjątkowe, ponieważ źrenice manula kurczą się w małe czarne kółka zamiast szczelin, jak u większości innych małych dzikich kotów. Uważa się, że jest to kot o wyjątkowo rozbudowanej mimice. Manul ma nisko osadzone, zaokrąglone uszy, które są zwykle koloru płowego i mogą mieć ciemne końcówki. Jego łacińska nazwa – otocolobus – oznacza dosłownie „brzydkie uszy”. Srebrzysto-szare futro z czarnymi plamami na czole i wierzchołku głowy. Z kącików każdego oka spływają dwa wąskie czarne paski. Wargi, broda i szyja są białe, z lekkim rudym odcieniem w pobliżu górnej wargi. Jak większość kotów, manul ma długie, białe wibrysy.
Gdzie występuje MANUL?
Manul występuje w całej Azji Środkowej, od zachodniego Iranu po zachodnie Chiny.
Chociaż manul występuje w całej Azji Środkowej, jego siedlisko jest bardzo specyficzne. Żyje tylko na skalistych stepach i kamienistych wychodniach i rzadko był widywany na obszarach nizinnych. Został zaobserwowany na wysokości do 4800 m, ale tylko na obszarach, gdzie nie gromadzi się głęboki śnieg. Jest przystosowany do życia w nieprzyjaznych warunkach środowiskowych – nie przeszkadza mu mróz do nawet minus 50 stopni Celsjusza. Nieprzekraczalną barierę dla manula stanowi grubsza i dłużej utrzymująca się okrywa śniegowa, która uniemożliwia mu poruszanie się i skuteczne polowanie. Unika też otwartych przestrzeni bez szczelin skalnych, na których miałby trudności z polowaniem oraz ukryciem się przed drapieżnikami.
długość ciała
długość ogona
masa ciała
wielkość terytorium osobniczego
Jak zachowuje się manul?
Manul jest zwierzęciem nocnym, prowadzącym samotniczy tryb życia. Może być aktywny również o zmroku i wczesnym rankiem. Za dnia śpi w szczelinach skalnych i małych jaskiniach.
Często manule wykorzystują nory innych małych zwierząt, takich jak świstaki, lisy i borsuki. Zasięg występowania manuli w znacznej mierze pokrywa się z występowaniem innych dużych drapieżników, na przykład pantery śnieżnej. Manul, jako kot o niewielkich rozmiarach, polega raczej na unikaniu konfrontacji, niż na rozwiązaniach siłowych. Dlatego bardzo istotnym elementem środowiska życia manula jest obecność szczelin skalnych i nor wykopanych przez inne zwierzęta. Naukowcy zaobserwowali bardzo różnorodne wykorzystanie przez manule takich nor – oprócz oczywistej osłony przed drapieżnikami: jako legowiska na czas porodu, do ukrywania i wychowywania młodych, termoregulacji, karmienia oraz krycia w sezonie godowym.
Wielkość terytorium manula zależy od płci. Samiec może zajmować teren o wielkość od 21 do 207 km2 (średnio ok 98 km2), z kolei samica zamieszkuje teren o powierzchni od 7,4 do 125 km2 (średnio 23 km2). Najczęściej terytorium jednego samca obejmuje kilka mniejszych terytoriów samic, z którymi samiec spotyka się w okresie godowym.
Naukowcy zauważyli niezwykłą zdolność manula do ukrywania się we własnym środowisku. Ich ubarwienie pozwala im łatwo wtapiać się w otoczenie. Zaobserwowano też, że manul jest bardzo słabym biegaczem i zamiast tego szuka schronienia wśród głazów lub w małych szczelinach, szczególnie, gdy podchodzi ofiarę. Niewiele z tych zwierząt było trzymanych w niewoli, ale te, które były, opisywano jako skłonne do agresji i niebojące się ludzi. Manul zazwyczaj nie pluje ani nie syczy, gdy ktoś się do niego zbliża, ale gdy jest podekscytowany, może skamleć i warczeć. Ten dźwięk został opisany bardziej jako skowyt małego psa niż miauczenie domowego kota. Zaobserwowano również, że manule mruczą, podobnie jak kot domowy.
Czym żywi się manul?
Manul jako niewielkich rozmiarów drapieżnik, poluje na drobne ofiary, głównie szczekuszki (zajęczaki) oraz gryzonie. Tym samym kot ten wpływa na utrzymanie równowagi liczebności tych zwierząt. Jest biegły w zaczajaniu się i zasadzkach na te zwierzęta.
Wiadomo, że czasami zjada również małe ptaki i ssaki owadożerne. Zaobserwowano u manuli trzy techniki łowieckie:
– „Stalking” polegający na powolnym skradaniu się nisko nad ziemią, z wykorzystaniem roślinności lub skał jako osłony, na tyle blisko, aby rzucić się na ofiarę;
– „Poruszania się i chwytania”, w której kot szybko przechodzi przez zarośla wysokiej trawy, chwytając nieostrożne małe ssaki i ptaki;
– „Zasadzki”, w której kot czeka na zewnątrz nory, aż ofiara wyłoni się, a wtedy następuje atak.
Zagrożenia i ochrona manuli
Kiedyś manul był powszechnym obiektem polowań w Mongolii i Chinach ze względu na jego futro, ale teraz polowanie na niego jest zabronione. Być może najlepszą rzeczą, jaką manul wnosi do społeczeństwa ludzkiego, są dobrze rozwinięte umiejętności łowieckie. Poluje i zabija szczekuszki i małe gryzonie, z których niektóre są szkodnikami rolniczymi, a inne są „uważane za wektory zarazy”.
Manul jest rzadkim zwierzęciem i ma niewielki lub nieznaczny negatywny wpływ na ludzi.
Stan ochrony manuli nie jest dostatecznie znany ze względu na brak informacji o jego zasięgu i liczebności. Kiedyś polowano na nie powszechnie, dostępność tego zwierzęcia stale malała aż do lat 80. XX wieku, kiedy to ostatecznie zakazano polowań na większości jego terenów.
Chociaż polowanie nie wydaje się już stanowić problemu dla manuli, w niektórych częściach Federacji Rosyjskiej małe gryzonie i szczekuszki, którymi żywi się manul, są wytruwane, ponieważ uważa się je za nosicieli chorób. W konsekwencji, zwierzęta drapieżne, takie jak manul, kumulują trutkę w organizmie wraz z każdym zjedzonym zatrutym gryzoniem. Szczekuszki i gryzonie są również wytruwane w niektórych częściach Chin, gdzie uważa się, że konkurują z żywym inwentarzem o wypas. Nie jest jasne, co stanowi większe zagrożenie dla manuli: narażenie na te trucizny czy zmniejszające się zasoby żywności.
Wymagania manuli dotyczące dużych obszarów, ich dieta i specjalizacja siedliskowa sprawiają, że są one bardzo wrażliwe na zmiany, fragmentację i degradację ich siedlisk. Największymi zagrożeniami dla manuli są:
– degradacja siedlisk, spowodowana nadmiernym wypasem zwierząt hodowlanych oraz konwersja ich siedlisk na grunty orne,
– fragmentacja siedlisk, spowodowana rozwojem górnictwa i infrastruktury, rozwojem hodowli zwierząt, rosnącą populacją ludzi i zwierząt gospodarskich,
– urbanizacja, rozwój rolnictwa i turystyka – postęp cywilizacyjny nie tylko powoduje niszczenie środowiska i siedlisk manuli, ale też zwiększa poziom stresu i ogranicza miejsca, w których te koty mogą odpocząć. Może to prowadzić do pogorszenia stanu zdrowia manuli oraz prób przeniesienia się na nowe siedliska,
– trucie gryzoni, które na terenach rolnych są uważane za szkodniki zjadające zboże. Chcąc się ich pozbyć rolnicy stosują trutki, w konsekwencji trując wszystkie zwierzęta, które się nimi żywią, nie tylko manule.
– choroby przenoszone przez koty domowe i inne zwierzęta – poprzez urbanizacje terenów dzikich i rozwój rolnictwa na terenach zamieszkiwanych przez manule, rośnie prawdopodobieństwo ich spotkań z kotami domowymi roznoszącymi choroby, z którymi manule nie miały wcześniej styczności, a są dla nich śmiertelne. Głównym zagrożeniem dla młodych manuli jest toksoplazmoza.
– bezpańskie psy. Wraz z rozwojem osiedli ludzkich poza pojawieniem się kotów domowych, można zauważyć częstsze występowanie psów bezdomnych i dzikich. Stanowią one bardzo duże zagrożenie dla manuli, które nie są zbyt szybkie i stanowią łatwy cel.
– polowania i kłusownictwo. Do tej pory w wielu regionach futro manuli jest uważane za bardzo cenny towar. Regiony takie jak Kazachstan czy Nepal, w których populacja tych kotów jest niewielka zdecydowały się na całkowity zakaz polowań. Niestety Mongolia, w której jest najwięcej przedstawicieli tego gatunku, cały czas zezwala na polowania.
– zmiany klimatu.
Jak ZOO Wrocław pomaga manulom?
Poprzez Fundację Dodo wspieramy Pallas’s Cat International Conservation Alliance (PICA) w ochronie manula. Jest to projekt polegający na badaniu manuli w środowisku naturalnym w Kazachstanie w rejonie jeziora Zajsan. Projekt ten wspiera między innymi ZOO Wrocław i Fundacja DODO.
Projekt ma na celu uzyskanie nowych danych na temat zasięgu występowania manula uzyskanych przy użyciu fotopułapek, a także pomoc mieszkańcom w zwiększeniu zaangażowania w ochronę tego gatunku. Projekt skupił się również na gromadzeniu danych dotyczących manuli w jednym miejscu, aby ułatwić dostęp do dalszych badań. Na potrzeby przyszłych badań zespół badawczy ma nadzieję skupić się na mniejszych obszarach i lepiej oszacować zasięg występowania gatunku. Jednym z celów jest także zwiększenie zaangażowania lokalnych badaczy. Praca, którą wykonują, może pomóc w informowaniu ekologów o tym, jak podejść do planów wsparcia ochrony manuli.
Przeprowadzono bardzo niewiele badań dotyczących manuli. Niedawno podjęto badania
z Mongolii i Rosji, które pogłębiły wiedzę na temat tego tajemniczego gatunku. Obejmują one wgląd w ich zachowanie i aktualne zagrożenia dla populacji obszaru Mongolii. Badania podkreśliły znaczenie poprawy ochrony manuli na obszarach chronionych i poza nimi. Mimo że 12 % obszaru zasięgu gatunku w Mongolii leży na obszarach chronionych, nielegalne polowania na tych terenach są nadal częste, a duży zasięg występowania kota może utrudniać ochronę tego gatunku w rezerwatach. Ochrona manuli w rezerwatach w Rosji wzrosła i obecnie około 13% zasięgu tego gatunku znajduje się na obszarach chronionych. Pilnie potrzebne ustanowienie programów monitorowania, badań na temat rozmieszczenia gatunku jest, aby lepiej zrozumieć jego tryb życia, wymagania siedliskowe i pokarmowe oraz aby móc dokładniej ocenić stan gatunku. Pomoże to poprawić zarządzanie populacją i ochronę manuli.
Od 2012 roku Pallas’s Cat Working Group (PCWG) istnieje jako sieć składająca się z około 30 członków z różnych krajów, a także ekspertów międzynarodowych. Celem PCWG jest poszerzenie wiedzy o gatunku i poprawa ochrony gatunku. W 2016 roku założono Pallas’s Cat International Conservation Alliance (PICA). PICA to efekt współpracy Królewskiego Towarzystwa Zoologicznego Szkocji, Szwedzkiego Nordens Ark Zoo i Snow Leopard Trust, finansowany przez Fondation Segré. Celem PICA jest poszerzenie wiedzy na temat rozmieszczenia manuli i odpowiednich technik badawczych, poprawa świadomości i komunikacji oraz opracowanie planu działań na rzecz ochrony.
Więcej informacji: fundacjadodo.pl
