Leniwiec dwupalczasty
Choloepus didactylus
Status wg IUCN Red List
Czy wiesz, że....
Choć przed ostatnią epoką lodową na świecie żyły setki gatunków leniwców, to obecnie jest ich tylko 6. Wśród nich wyróżniamy dwie linie ewolucyjne: leniwców trójpalczastych (4 gatunki) i dwupalczastych (2 gatunki). Linie te rozdzieliły się około 30 milionów lat temu – w tym czasie, nasza, ludzka linia ewolucyjna oddaliła się od małp wąskonosych, by wyodrębnić człowiekowate.
Jak wygląda leniwiec dwupalczasty?
Długość ciała leniwca dwupalczastego waha się w przedziale od 50 do 70 cm, leniwiec jest mniej więcej wielkości i kształtu małego psa. Ciało leniwca dwupalczastego składa się z krótkiej szyi (tylko 5-7 kręgów) z czterema długimi kończynami równej długości, zakończonymi dwoma zakrzywionymi pazurami. Głowa jest krótka i płaska, z zadartym nosem, szczątkowymi uszami i dużymi oczami.
Leniwce dwupalczaste pokryte są długimi brązowawo-szarymi włosami, które, odwrotnie niż u większości ssaków, rosną w kierunku od brzucha ku grzbietowi. Stanowi to skuteczne odprowadzenie wody dla zwierzęcia spędzającego większość czasu w pozycji „do góry brzuchem” w lesie deszczowym. Unikalną cechą sierści leniwca jest to, że każde pasmo ma rowki, w których gromadzą się glony, nadając leniwcowi zielonkawy odcień i przy okazji maskując je przed drapieżnikami. Leniwce to niezwykle silne zwierzęta – choć ich masa mięśniowa stanowi zaledwie 25% tego, co posiadają inne ssaki podobnych rozmiarów, to układ ścięgien pozwala im zwisać i podciągać cały ciężar swojego ciała, a nawet uchronić się przed zerwaniem z drzewa podczas ataku jaguara. Wyspecjalizowane ścięgna znajdujące się w kończynach leniwca sprawiają, że łapy i pazury zaciskają się, nie zużywając przy tym energii. Dzięki temu, leniwiec może długi czas wisieć do góry nogami, nie męcząc się. Zaobserwowano nawet martwe leniwce, nadal wiszące w tej pozycji.
Zęby leniwca dwupalczastego to małe, proste zęby trzonowe, które stale rosną, ale są stale ścierane w wyniku żucia pokarmu. Aby zrekompensować brak ostrych zębów, leniwiec dwupalczasty ma twarde wargi, które pomagają w zrywaniu porcji liści.
Gdzie występuje leniwiec dwupalczasty?
Leniwiec dwupalczasty występuje w koronach lasów tropikalnych Ameryki Środkowej i północnej części Ameryki Południowej, w tym części Brazylii i Peru. Jest to gatunek ściśle nadrzewny, bardziej nawet, niż jego trójpalczaści kuzyni, bytujący wysoko w koronach tropikalnych lasów deszczowych, gdzie utrzymuje zasięg osobniczy około 4 hektarów.
długość ciała
tyle czasu leniwiec przesypia w ciągu doby
prędkość
terytorium osobnicze
Jak zachowuje się leniwiec dwupalczasty?
Leniwce dwupalczaste są nazywane najwolniejszymi zwierzętami na Ziemi. Poruszają się powoli, lecz celowo. Większość życia spędzają zwisając do góry nogami z gałęzi drzew, śpiąc, jedząc, łącząc się w pary lub rodząc.
Wiszenie w tej pozycji przez dłuższy czas mogłoby powodować dyskomfort u innych ssaków. Krew uderzająca do głowy wywołuje wówczas nieprzyjemne uczucie oszołomienia. Leniwce radzą sobie z tym problemem na dwa sposoby. U leniwców trójpalczastych połączenia między kręgami szyjnymi pozwalają na szeroki zakres obrotu głowy i dzięki temu mogą spacerować po gałęziach nogami i brzuchem do góry, ale z głową skierowaną podbródkiem ku ziemi. Leniwce dwupalczaste zaś, nie posiadając aż tylu kręgów szyjnych, poruszają się z nosem skierowanym ku gałęzi, na której się właśnie znajdują. Leniwce schodzą na ziemię tylko po to, aby zmienić drzewa – ich źródło pożywienia, lub wypróżnić się. Pożywienie pozostaje w ich stosunkowo krótkim przewodzie pokarmowym przez około miesiąc. Leniwce mają niskie tempo metabolizmu i wypróżniają się średnio tylko raz w tygodniu. Z tej przyczyny leniwce dwupalczaste są „energooszczędne”: skoro pokarm nie dostarcza zbyt dużej porcji energii, to leniwce wydatkują ją bardzo oszczędnie. Powód zejścia leniwca z drzewa też jest zrytualizowany i obejmuje następujące etapy: zejście w dół pnia, znalezienie wokół pnia idealnego miejsca, wiercenie się (co powoduje wygrzebanie niewielkiego dołka), wypróżnienie, zagrzebanie odchodów, powrotna wspinaczka.
Leniwiec dwupalczasty może dość dobrze poruszać się po drzewach (38 metrów dziennie), ale jest znacznie mniej ruchliwy na ziemi, gdzie porusza się jak taternik, tylko, że w poziomie: zahacza o podłoże pazurami, a następnie podciąga swoje ciało. Leniwce są również dobrymi pływakami, mają opływowe ciało i sierść przystosowaną do wilgotnego, tropikalnego klimatu.
Leniwce dwupalczaste są aktywne głównie nocą. Śpią przez 10 do 15 godzin – głównie w ciągu dnia i budzą się w nocy tylko po to, aby się pożywić. Leniwce jedzą chwytając roślinność jedną łapą i ciągnąc ją do ust.
Leniwce dwupalczaste dobrze się kamuflują w koronach drzew. Ich najczęstsza pozycja spoczynkowa to zwinięcie się w kulę w rozwidleniu gałęzi, co przypomina gniazdo termitów. To, w połączeniu z zielonkawym kolorem sierści, zapewnia doskonałą ochronę przed drapieżnikami, takimi jak jaguary czy harpie. Choć z natury leniwce są dość łagodne, to jednocześnie są znane z tego, że bronią się przy użyciu swoich hakowatych pazurów. Leniwce dwupalczaste są również przeważnie ciche, ale mogą wydawać rozmaite dźwięki.
Głos leniwca brzmi jak syk opróżniającego się balonu, ale zwierzę może również piszczeć i chrząkać w razie potrzeby. Niskie beczenie sygnalizuje niepokój – uszy leniwca są najbardziej dostrojone do dźwięków o niskiej częstotliwości. Leniwiec ma doskonały węch. Samce pozostawiają ślady swojego zapachu na gałęziach drzew za pomocą gruczołu znajdującego się na zadzie.
Leniwce nie rozróżniają barw – siatkówka ich oka jest pozbawiona pręcików. Bardzo słabo widzą w jasnym świetle. To również jeden z powodów, dla których leniwce są takie powolne. Mają za to znakomity węch.
Leniwce łączą się w pary i rodzą na drzewach. Zaloty rozpoczynają się, gdy samica wykrzykuje przeraźliwy, monotonny krzyk godowy, aby dać znać samcom w okolicy, że jest gotowa. Jeśli więcej niż jeden samiec odpowie na to wezwanie, zalotnicy będą walczyć o nią, zwisając z gałęzi za nogi i machając przednimi łapami. Te bójki, choć rzadkie, mogą być zaskakująco gwałtowne – niejeden samiec posiada blizny świadczące o przebytych walkach godowych. Celem takiej potyczki jest zepchnięcie konkurenta z gałęzi. Leniwce są jednak anatomicznie przystosowane, aby znieść upadek z wysokości nawet 30 m bez uszczerbku na zdrowiu.
Leniwce dwupalczaste to stosunkowo samotne ssaki. Grupy samic zajmują czasami to samo drzewo, a młode mogą dziedziczyć rodzime terytorium po swoich rodzicach. Leniwiec pozostaje z matką od sześciu miesięcy do dwóch lat, w zależności od podgatunku. Kilka leniwców może mieszkać w podobnym zakresie domowym bez konkurowania o pożywienie lub przestrzeń. Młode uczą się od matek, jakimi liśćmi należy się odżywiać.
Czym żywi się leniwiec dwupalczasty?
Leniwiec dwupalczasty odżywia się głównie roślinnością, w tym owocami, wraz z ich nasionami. Dzięki temu stanowi ważny nośnik dla rozsiewania roślin, którymi leniwiec się żywi. Gdyby nie leniwce – nie byłoby awokado! Przodkowie współczesnych gatunków leniwców stanowili bardzo różnorodną grupę ssaków. Były wśród nich takie olbrzymy jak Megatherium – naziemny leniwiec osiągający 6m wysokości. Był on na tyle duży, że stosukowo sporych rozmiarów nasiona awokado mogły bez problemu przechodzić przez jego przewód pokarmowy. Dzięki temu, leniwce stanowiły pierwszych roznosicieli nasion różnych gatunków roślin na duże odległości.
Leniwce dwupalczaste żywią się głównie roślinnością, w tym liśćmi, małymi gałązkami i owocami, przycinając liście wargami. Okazjonalnie leniwce zjadają także owady i inne małe ofiary. Uzyskują wodę ze zjadanej roślinności i zlizując rosę. Mikroflora jelitowa leniwców sprawia, że podczas trawienia pokarm fermentuje, ale zamiast usuwać gazy w sposób tradycyjny, metan jest wchłaniany do krwioobiegu a następnie wydychany. Ponieważ wypróżnienie u leniwca odbywa się średnio raz w tygodniu, to skumulowana masa pokarmowa może stanowić nawet 1/3 masy jego ciała. To dodatkowe obciążenie nie byłoby problemem, gdyby nie fakt, że napełnione organy, takie jak żołądek czy nerki, naciskają na płuca, gdy leniwiec zwiesza się głową w dół. W tej pozycji leniwce dwupalczaste spędzają dość dużo czasu, gdyż daje ona możliwość sięgania do najdalszych, najcieńszych gałęzi z najbardziej pożywnymi liśćmi i pączkami. Aby zmniejszyć ten ucisk na płuca i przeponę, leniwce posiadają specjalne „taśmy” z tkanki łącznej, które podtrzymują organy. Dzięki temu wydatek energetyczny przeznaczony na sam fakt poruszania płucami w tej pozycji jest mniejszy o 7 do 13 procent. Dla każdego innego ssaka nie miałoby to tak dużego znaczenia, ponieważ zwykle zwierzęta „uwzględniają” podczas odżywiania się pewną rezerwę energetyczną. Leniwce, z racji niskiej wartości odżywczej utrzymują się na granicy równowagi między przyjmowaniem a zużywaniem energii pochodzącej z ich pokarmu.
W przeciwieństwie do większości ssaków, leniwce poświęciły zdolność kontrolowania temperatury ciała, na rzecz oszczędzania energii. Zamiast tego są całkowicie zależne od warunków środowiskowych, a ich temperatura wewnętrzna może wahać się o więcej niż 10 ° C w ciągu jednego dnia. Jeśli zrobi się im zbyt zimno, wyspecjalizowane mikroby żyjące w ich żołądkach mogą umrzeć, a leniwiec nie może już trawić liści, które zjada.
Zagrożenia i ochrona leniwców dwupalczastych
Leniwce dwupalczaste są dla tubylców cennym źródłem pożywienia i często poluje się na nie ze względu na mięso.
Gęsta sierść leniwców dwupalczastych to swego rodzaju mikro-ekosystem. Leniwiec jest siedliskiem wielu mikroorganizmów i owadów. Niedawne badania pokazują, że niektóre gatunki grzybów znalezione w sierści leniwca mogą okazać się potężnym środkiem przeciwko niektórym pasożytom, nowotworom i bakteriom. Badania laboratoryjne wskazują, że grzyby symbiotycznie występujące w sierści leniwców mogą okazać się pomocne w zwalczaniu takich chorób jak malaria, choroba Chagasa czy nawet rak piersi.
Można z optymizmem stwierdzić, że nie ma większych zagrożeń dla leniwców dwupalczastych. Przebywają ona zazwyczaj wysoko w koronach drzew, nieruchome i praktycznie niewidoczne, nie poluje się na nie tak często, jak na pancerniki czy mrówkojady. Wśród niektórych tubylczych grup istnieją też pewne tabu przeciwko ich spożywaniu. Prawdopodobnie poluje się na nie okazjonalnie, ale nie ma poważnego handlu mięsem z buszu. Jednakże tym, co w najbliższej przyszłości może stanowić zagrożenie zarówno dla leniwców dwupalczastych, jak i innych gatunków leniwców oraz pozostałych zwierząt jest utrata siedlisk spowodowana pożarami i intensywną wycinką drzew prowadzoną na obszarze Amazonii. Inne zagrożenia ze strony człowieka obejmują linie energetyczne i drogi. Edukacja dzieci i dorosłych o znaczeniu zwierząt dla ekosystemu – oraz o tym, jak traktować leniwce z szacunkiem – pozostaje wyzwaniem dla tych, którzy chcą pomóc temu wyjątkowemu i wspaniałemu zwierzęciu.
Jak ZOO Wrocław pomaga leniwcom dwupalczastym?
Głównymi celami ogrodu zoologicznego są: ochrona gatunków zagrożonych wyginięciem i upowszechnianie wiedzy z ekologii, biologii, ochrony środowiska i behawioru zwierząt. Cele te realizowane są na wiele różnych sposobów. Jednym z nich są zajęcia edukacyjne, prowadzone przez cały rok, zarówno na terenie ZOO, jak i w sali wykładowej. Leniwce dwupalczaste to jeden z gatunków omawianych podczas naszych zajęć. Leniwce dwupalczaste zamieszkujące w ZOO Wrocław to ambasadorzy swojego gatunku.
Więcej informacji: http://www.zoo.wroclaw.pl w zakładce „Edukacja”
