Świnia rzeczna osiąga długość ciała do 1,5 m i nawet 0,9 m wysokości w kłębie. Jej masa ciała waha się od 40 do 130 kg i choć jest to dość spora przedstawicielka świniowatych, w jej rodzinie można spotkać większych przedstawicieli.

W przeciwieństwie do innych świń spotykanych w Afryce ciało świni rzecznej jest pokryte sierścią, po same końce uszu i ogon, w postaci zwisających, długich pasm. Na całym odcinku kręgosłupa zwierzęcia biegnie biała grzywa, charakterystyczna tylko dla tego gatunku. Umaszczenie świni rzecznej to wszystkie odcienie brązu lub czerwieni, a barwa sierści są powiązane z siedliskiem tych zwierząt, na którego tle świnie się maskują i nie są dostrzegane przez drapieżniki. Świnie rzeczne, które spotykane są w lasach zachodniej Afryki, są zwykle czerwonawe z białym paskiem biegnącym wzdłuż kręgosłupa. Natomiast we wschodniej części ich zasięgu, umaszczenie przybiera najczęściej odcienie czerwieni, brązu i czerni.

Na pysku świń rzecznych można dostrzec “maskę” w postaci białych znaczeń wokół oczu oraz na policzkach i szczękach. Reszta pyska ma kontrastową, czarną barwę. Sierść na szczęce i bokach jest dłuższa niż na tułowiu, a samce tego gatunku dodatkowo posiadają szczególnie wydatne wąsy. Obie płci posiadają gruczoły zapachowe blisko oczu i na stopach. Samce ponadto mają dodatkowe gruczoły w pobliżu kłów i na górnej szczęce. Na brodzie występuje również charakterystyczna wypustka gruczołowata o średnicy około 2 cm.

Samce świń rzecznych są nieco większe od loch i odróżniają się od samic stożkowatymi wypukłościami po obu stronach pyska. Wypukłości te są kościste i mogą chronić ścięgna pyska samca podczas bezpośredniej walki z innymi samcami. Zarówno samce, jak i samice tego gatunku posiadają dwie pary kłów: średnia długość górnych wynosi 76 mm, a dolnych – 180 mm..

Świnie rzeczne są zwierzętami społecznymi, większość z nich żyje w małych grupach liczących od kilku do kilkudziesięciu sztuk, choć udało się spotkać stado liczące ponad 100 osobników. Typowa grupa składa się jednak z sześciu do dwudziestu zwierząt. W takim stadzie, w większości przypadków, obecny jest jeden dominujący, dorosły knur i jedna, najważniejsza, samica locha. Znaczą swoje terytorium skrobiąc pnie drzew kłami, a także wykorzystują do tej czynności gruczoły stóp, gruczoły szyjne i przed oczodołowe. Cały czas aktywne, potrafią się ze sobą komunikować, mają bogatą wokalistykę ale nie potrafią chrumczeć.

Świnie rzeczne są najbardziej aktywne podczas nocy, natomiast dzień spędzają w norach odpoczywając. Często przebywają w wodzie, lubią pływać a nawet nurkować tak jak wskazuje ich nazwa. Potrafią bronić stada, w trakcie takiej awantury następuje pokazywanie masek na twarzy i wydawanie głośnych dźwięków. Podczas ataku ustawiają uszy w poziomie, odstraszają napastnika wibrując kosmkami sierści na uszach. Walczą, przyciskając do siebie czoła, tłukąc się wzajemnie głowami, podnosząc pyski i bijąc się ogonami.

Dojrzałość płciową samice osiągają w wieku około trzech lat. Okres rozrodczy trwa od września do kwietnia, a szczyt następuje w porze deszczowej i trwa od listopada do lutego. Locha buduje duże gniazdo z traw, o wymiarach do 3 metry szerokości i 1 metra głębokości. W gnieździe tym, po około 4-miesięcznej ciąży, locha rodzi od 1 do 6 młodych. Anatomicznie natura obdarzyła ją sześcioma sutkami, dlatego nie może wykarmić więcej niż 6 prosiąt. Młode po przyjściu na świat nie ważą więcej niż 1 kg i przypominają wyglądem warchlaki dzika. Ich ubarwienie jest ciemnobrązowe, z charakterystycznymi żółtymi paskami wzdłuż całego ciała. Z czasem młode upodobnią się do rodziców. Świnie rzeczne są monogamiczne, zarówno matka, jak i dominujący dzik z małej grupy rodzinnej zapewniają młodym opiekę i ochronę. Samice rodzą tylko raz w roku a locha karmi mlekiem młode do 4 -go miesiąca życia i pomału zaczyna wprowadzać im pokarm stały.

Podobnie jak inne gatunki świń są bardzo czystymi zwierzętami, choć nie wszyscy chcą się z tym zgodzić. Mają w swojej przestrzeni wydzieloną część gdzie śpią, jedzą, czy zostawiają swoje odchody. Ich latryny zawsze mają stałe miejsce, do którego codziennie udaje się stado.

Gatunek ten nie jest zagrożony wymarciem. Ma status LC według IUCN. Chociaż uważany za gatunek pospolity i licznie występujący świnia rzeczna jest jednym z gatunków, obok dujkera, na który najchętniej poluje się w całym jej zasięgu (pomimo zakazów w rezerwatach i parkach narodowych) w Afryce a jej mięso przeznaczone jest na handel w większości krajów Afryki Środkowej: Kamerunie, Republice Środkowoafrykańskiej, Demokratycznej Republice Konga, Gwinei Równikowej, Gabonie oraz na niektórych obszarach leśnych Afryki Zachodniej, takich jak Liberia i Nigeria. Rosnące zagęszczenie populacji człowieka w Afryce tropikalnej jest skorelowane z rosnącymi wskaźnikami polowań. Innym zagrożeniem dla świni rzecznej jest utrata siedlisk (las pierwotny lub wtórny), co z kolei ułatwia do nich dostęp i prowadzi do nadmiernych polowań. W niektórych krajach świnie rzeczne niszczą uprawy kukurydzy i z tego powodu gatunek ten jest prześladowany przez rolników. Jednakże te prześladowania nie stanowią lokalnie większego zagrożenia dla gatunku, ponieważ zwierzęta te unikają polowań, prowadząc nocny tryb życia i mają wysoką wydajność reprodukcyjną.

To jeden z piękniejszych przedstawicieli świniowatych z Afryki i zarazem jeden z najrzadszych zwierząt występujących w europejskich ZOO. W Polsce można je zobaczyć w trzech ogrodach zoologicznych – we Wrocławiu, Łodzi i w Płocku. Nasza samica pochodzi z ZOO w Stanach Zjednoczonych, dzięki temu stała się źródłem świeżych, nie związanych z populacją europejską genów w hodowli. Wszystkie młode, które pojawiają się po takiej samicy są bardzo cenione w hodowlach zachowawczych w ogrodach zoologicznych, bo wzbogacają europejską pulę genową. Tym bardziej jest to ważne, gdyż na kontynencie afrykańskim jest zakaz ich pozyskiwania z natury.