Sorkonos czrno rdzawy
Rhynchocyon petersi
Status wg IUCN Red List
Czy wiesz, że....
Sorkonosy czarno-rdzawe należą do jednego z 17 gatunków afrykańskich „ryjówek słoniowych”. Przedstawiciele rodziny ryjkonosowych (Macroscelidea) wyglądem przypominają ryjówki, ale bliżej spokrewnione są z trąbowcami, czyli z współczesnymi słoniami.
Jak wygląda sorkonos czarno-rdzawy?
Sorkonosy to małe, czworonożne, owadożerne ssaki przypominające ryjówki lub oposy, z łuskowatymi ogonami, długimi pyskami i nogami dość długimi jak na swój rozmiar, które służą do przemieszczania się z jednego miejsca na drugie, jak króliki. Chociaż wielkość ryjka różni się u poszczególnych gatunków, wszystkie są w stanie skręcać nim w poszukiwaniu pożywienia.
Ich długość życia w środowisku naturalnym wynosi od dwóch i pół do czterech lat. Mają duże kły, a także wysoko osadzone zęby policzkowe, podobne do tych u kopytnych. Ich wzór zębowy to 1-3.1.4.2/3.1.4.2-3, co oznacza, że po jednej stronie łuku szczęki znajduje się od 1 do 3 siekaczy, 1 kieł, 4 zęby przedtrzonowe i 2 zęby tronowe, i analogicznie w żuchwie – 3 siekacze, 1 kieł, 4 przedtrzonowce i 2-3 trzonowce.
Sorkonos czarno-rdzawy to mały ssak o pysku zakończonym długą elastyczną noso-wargą w formie trąbki. Używa jej do przewracania ściółki i wykopywania chrząszczy. Posiada do tego również długi język do zgarniania owadów. Ma wielobarwną sierść, przednia część tułowia pokryta jest sierścią o czerwono-brązowym zabarwieniu, a tylna – czarnym. Podając więc nazwę tego gatunku opisujemy go od zadu do pyska. Dorosłe osobniki osiągają masę ciała od 350 do 700 gramów, długość głowy i ciała osiąga do 310 mm, a długość ogona do 250 mm. Kończyny są wyjątkowo szczupłe w proporcjach do tułowia, tylne są znacznie dłuższe niż przednie.
Skóra znajdująca się na zadzie jest znacznie grubsza niż w najbliższym otoczeniu zadu, dzięki czemu tworzy rodzaj „tarczy”, szczególnie zauważalnej u samców, u których skóra na zadzie może być nawet trzykrotnie grubsza niż na grzbiecie. Nie znaleziono jak dotąd innego wytłumaczenia tego fenomenu jak to, że może to być forma ochrony przed odniesieniem poważniejszych obrażeń podczas walk między samcami. Duży gruczoł podogonowy znajdujący się tuż nad odbytem odpowiada za charakterystyczny dla tego gatunku ostry zapach. W tej okolicy ciała znajduje się koncentracja gruczołów łojowych i gruczołów apokrynowych, czyli takich, w których wydzielina gromadzi się w ich szczytowej części i stopniowo się odrywa. Sorkonos posiada po stronie brzusznej dwie pary gruczołów mlekowych.
W porównaniu z innymi ssakami owadożernymi, sorkonosy mają stosunkowo duże mózgi. Można to zauważyć patrząc na ich czaszkę, o trójkątnym zarysie: duża puszka mózgowa kończy się wydłużoną i wąską trzewioczaszką.
Gdzie występuje sorkonos czarno-rdzawy?
Sorkonos czarno-rdzawy jest wschodnioafrykańskim endemitem występującym w lasach przybrzeżnych od ok. 3°60’S w południowo-wschodniej Kenii do ok. 7°40’S w Tanzanii, na północ od rzeki Rufiji, oraz w górach Eastern Arc, gdzie jest często notowany z North i South Pare, zachodniego i wschodniego Usambara, Nguu, Nguru i gór Uluguru. Populacje występują wzdłuż wybrzeża w małych i fragmentarycznych lasach Kenii i Tanzanii. Występuje również na wyspach Zanzibaru, w tym na wyspie Uzi na południu i Mafia. Jest to stosunkowo rzadki gatunek o rozdrobnionym i ograniczonym rozmieszczeniu.
Niewiele wiadomo o biologii sorkonosa czarno-rdzawego, ponieważ nie przeprowadzono szczegółowych badań terenowych. Gatunek zajmuje wiecznie zielone gęste lasy, zarośla oraz opuszczone i zarośnięte tereny rolnicze, gdzie gromadzi się gruba warstwa ściółki. W ostatnich latach siedliska te stają się coraz bardziej rozdrobnione, odizolowane i małe. Wydaje się jednak, że są one w stanie przetrwać na niektórych obszarach, gdzie prowadzi się nieintensywne rolnictwo, pod warunkiem, że w pobliżu znajduje się duża ilość ściółki. Obserwowano je w ściółce z liści plantacji orzechów nerkowca w pobliżu lotniska na wyspie Mafia. Na Zanzibarze faworyzują lasy we wschodniej połowie wyspy i są uważane za pospolite w Kiwengwa-Pongwe Forest Reserve w północno-wschodniej części Unguja, gdzie zaobserwowano, że tolerują towarzystwo złotokosów rudogłowych (Cossypha natalensis), które podążają za nim, gdy grzebie w ściółce liściowej, i gdzie żeruje również w egzotycznych plantacjach drzew rzewni skrzypolistnej (Casuarina equisitifolia), na wschód od rezerwatu, co sugeruje zdolność sorkonosów do wykorzystania tego jednorodnego siedliska. Sorkonosy widziano zarówno na wysokości od 0 do 2,020 m n.p.m. w Nguru South Forest Reserve.
długość ciała
długość ogona
masa ciała
prędkość
Jak zachowuje się sorkonos czarno-rdzawy?
Podobnie jak inni przedstawiciele tego rodzaju, gatunek ten jest całkowicie naziemny i prowadzi dzienny tryb życia. Noce, a czasem krótkie okresy dnia, spędzają samotnie w gniazdach liściowych na dnie lasu. Z powodu tego braku aktywności społecznej, pary nie często kontaktują się ze sobą. Areały osobnicze mogą się pokrywać, chociaż, sąsiednie pary rzadko penetrują obce tereny, co sugeruje terytorialność. Nawet jeśli pary są monogamiczne, samce wyrażają tymczasową poligamię, jeśli sąsiedni samiec umrze.
Będąc tak niewielkim zwierzęciem, sorkonosy często muszą uciekać przed swoimi wrogami – wężami i ptakami. Dzięki dłuższym i bardziej skocznym kończynom tylnym są w stanie szybko uciekać przed zagrożeniem. Zwierzęta te są jednymi z najszybszych małych ssaków, odnotowano, że osiąga prędkość 28,8 kilometrów na godzinę. W ochronie życia pomagają im doskonały wzrok, słuch i węch.
Nie komunikują się zbyt często ze sobą, nie dziwi więc fakt, że raczej nie używają głosu, ale za to w sytuacjach stresujących uderzają stopą lub ogonem w ziemię. Ponadto posiadają gruczoły zapachowe, wydzieliną których oznaczają teren. Gruczoły te znajdują się w okolicach odbytu, mostka, podbrzusza i stóp.
Sorkonosy czarno-rdzawe, podobnie jak wiele ryjówek słoniowych, żyją w monogamicznych parach o określonych terytoriach. Każde zwierzę może stworzyć i utrzymać do dziesięciu gniazd na jednym terytorium, z kilkoma gniazdami w użyciu jednocześnie. Jednak więź pary jest słaba; zwierzęta spędzają stosunkowo mało czasu na skoordynowanych czynnościach, z wyjątkiem sytuacji, gdy samica jest w rui. Samce są terytorialne, zwłaszcza w okresach lęgowych. Gatunek ten może być monogamiczny tylko ze względu na to, że samice są pilnowanie przez samca. Gody to jedyny przypadek, w którym sorkonosy czarno-rdzawe nawiązują kontakt z osobnikami swojego gatunku. Gody często występują w bardzo krótkim czasie. Budują gniazda na ziemi, często u podstaw drzew. Wyściełają je suchą ściółką, głównie liśćmi. Na swoim terenie para buduje i utrzymuje nawet do 10 gniazd. Jak wszystkie ryjówki słoniowe, sorkonosy rodzą jedno lub dwa młode na raz, mioty po trzy lub cztery młode są bardzo rzadkie. Chociaż większość sorkonosów rodzi się dość wcześnie, młode ryjówek olbrzymich są dobrze rozwinięte i gotowe do opuszczenia gniazda po około dwóch do trzech tygodniach po urodzeniu. Przypuszcza się, że sorkonosy czarno-rdzawe mają około 42-dniowy okres ciąży i 15-dniowy okres odstawienia. Sorkonosy nie należą do najbardziej troskliwych rodziców na świecie. Samiec właściwie wcale nie interesuje się młodymi, samica zaś zagląda do nich raz dziennie. Maluchy pozostają jednak dość krótko w rodzinnym gnieździe, bo zaledwie 3 tygodnie. Ponieważ sorkonosy czarno-rdzawe są rzadko spotykane w środowisku naturalnym, niewiele wiadomo na temat długości ich życia. Jednakże, ich bliski krewny, ryjówka złotogłowa (Rhynchocyon chrysopygus), może żyć do 5 lat w środowisku naturalnym i do 11 lat w warunkach hodowlanych.
Czym żywi się sorkonos czarno-rdzawy?
Sorkonosy są w większości owadożerne, co przemawiało za zaliczeniem ich do nieistniejącego już rzędu Afrosoricida. Niemniej jednak, ich stosunkowo hipsodontyczne uzębienie sugeruje, że kiedyś ryjówki słoniowe mogły mieć roślinożerną dietę. Sorkonosy czarno-rdzawe odżywiają się wyłącznie bezkręgowcami, wykorzystując długie i elastyczne pyski do wykopywania owadów spod ściółki liściastej. Podobnie, ich stosunkowo długie języki służą do wciągania owadów do pyska. Mrówki i termity stanowią znaczną większość ich diety, jednak sorkonosy czarno-rdzawe mogą zjeść prawie wszystko, co znajdą na dnie lasu, tak długo, jak to jest wystarczająco małe, aby zmieścić się w ich pysku.
Sorkonosy czarno-rdzawe uważane są za wskaźnik zdrowego ekosystemu. Poprawiają strukturę gleby, używając swojego długiego pyska do przekopywania ściółki. W ten sposób mogą one wspomagać wymianę substancji odżywczych, co z kolei może wspomagać wzrost roślin. Żywiąc się owadami regulują ich liczbę.
Na ryjówkach słoniowych żerują ssaki drapieżne, węże, a czasem także ludzie. Sorkonosy czarno-rdzawe mają wyostrzone zmysły wzroku, słuchu i węchu, które są kluczowe w unikaniu drapieżników. Ich tylne kończyny są również znacznie dłuższe niż przednie, co pomaga im szybko uciekać przed drapieżnikami. Podczas ucieczki sorkonosy korzystają z ukrycia w wydrążonych kłodach, pniach drzew lub płytkich norach. Sorkonosy czarno-rdzawe używają określonego chodu, gdy są ścigane przez drapieżnika, podobnego do zachowania niektórych zwierząt kopytnych.
Zwierzęta te mogą również być żywicielami szerokiej gamy pasożytów.
Zagrożenia i ochrona sorkonosów czarno-rdzawych
W kwestii zagrożenia i ochrony tego gatunku mamy do czynienia z prawdziwą karuzelą, którą jednak warto wyjaśnić. IUCN w roku 1990, uznał sorkonosy czarno-rdzawe za „rzadko spotykane” (R – Rare), w 1996 za „zagrożone” (E – Endangered), w 2006 r. „wrażliwe na wyginięcie” (VU – Vulnerable), by w 2016 nadać mu status „najmniejszej troski” (LC – Least Concern).
Zmiany te nie wynikają z poprawiającej się sytuacji tych zwierząt w środowisku naturalnym, to efekt lepszego ich poznania. Okazuje się bowiem, że choć liczebność populacji w ciągu ostatnich 10 lat spadła o 30%, głównie na skutek wylesiania i fragmentacji siedlisk, to zwierzęta te wykazują duże zdolności adaptacyjne do nowych warunków. IUCN jednak podkreśla, że jest to gatunek, który należy bacznie obserwować, bo tendencja spadkowa liczebności populacji nadal się utrzymuje i być może już należy podnieść status zagrożenia na „bliskie zagrożenia” (NT – Near Threatened). Stąd też rozwój hodowli zachowawczej w ogrodach zoologicznych.
Fragmentacja i degradacja siedlisk leśnych spowodowana ekspansją urbanistyczną i rolniczą jest głównym zagrożeniem dla tego gatunku. Zagrożeniem jest również wykorzystywanie drewna do rzeźbienia, produkcji drewna opałowego i węgla drzewnego oraz polowanie w celu zdobycia pożywienia, przy czym produkcja węgla drzewnego jest największym zagrożeniem w pobliżu miast. Jest bardzo prawdopodobne, że ten gatunek doświadcza ogólnego spadku liczebności populacji z powodu utraty i degradacji. Mimo, że na terenie jego występowania odbywają się polowania, nie wydają się one być głównym zagrożeniem dla tego gatunku.
Jak ZOO Wrocław pomaga sorkonosom czarno-rdzawym?
Misją ZOO Wrocław jest prowadzenie działań edukacyjnych i ochrona zagrożonych gatunków. Realizuje ją na swoim terenie, ale również poza nim. W ramach ochrony gatunkowej na terenie zoo prowadzona jest hodowla zachowawcza gatunków zagrożonych wyginięciem lub tych, które wyginęły w naturze. To też zoo, które najbardziej angażuje się w ratowanie zwierząt w środowisku naturalnym. Odwiedzając wrocławskie zoo, a zwłaszcza wybierając bilet wstępu „ZOO NA RATUNEK”, zwiedzający pomagają ocalić liczne gatunki zwierząt.
W przypadku górskich i leśnych reniferów zmiany krajobrazu spowodowane rozwojem leśnictwa i przemysłu, zwłaszcza dróg i profili sejsmicznych, prowadzą do zmian w roślinności i podatności reniferów na drapieżnictwo. Jednak pomimo znajomości związku między zmianami krajobrazu a drapieżnictwem, zarządzanie nie jest jeszcze skuteczne, ponieważ spadki liczebności u borealnego podgatunku renifera nadal trwają. Zmiany krajobrazu, zwłaszcza w infrastrukturze transportowej, zakładach energetycznych i ośrodkach turystycznych, często stanowią bariery dla migracji i są odpowiedzialne za fragmentację populacji reniferów w Norwegii. Niektóre zmiany krajobrazu, w tym górnictwo, które budzą duże obawy, obejmują pył i skumulowane skutki negatywne dla zwierząt. W przypadku Stada Środkowej Arktyki na Alasce, zachodnia część terenów wycielenia została intensywnie zagospodarowana jako pola naftowe z sieciami dróg, rurociągów i innych instalacji związanych z odwiertami. Rozwój ten wpłynął na masę ciała i przeżywalność cieląt: początkowo stado wzrosło częściowo w wyniku założenia kompromisu między kosztami rozwoju w ramach lepiej regulowanych polowań.
Nieuregulowane polowania i współzawodnictwo z udomowionymi reniferami są udokumentowanymi zagrożeniami dla reniferów kontynentalnej tundry. Jednak mechanizmy leżące u podstaw powszechnych spadków nie są w pełni poznane, zwłaszcza rola drapieżnictwa, odżywiania, chorób i interakcji pasożytniczych. Na renifery polowano od tysięcy lat, polowania te są częścią życia i kultury północnych rdzennych mieszkańców. Jednak technologia zmieniła rodzaj wysiłku, jaki myśliwi wkładają w polowanie, często niezależnie od obfitości występowania reniferów na danym obszarze, co prowadzi do opóźnień w wykrywaniu skutków niezrównoważonych polowań. Warunki, w których pozyskiwanie zwierząt staje się zagrożeniem, są złożone i chociaż renifer podlega planowemu zarządzaniu, rzeczywistość jest taka, że reakcje kierownictwa są często utrudnione przez nieufność do danych naukowych, nieporozumienia dotyczące przyczyn spadków i opóźnienia w reagowaniu instytucji na wdrażanie działań zarządczych.
Zmiany klimatyczne w Arktyce są gwałtowne, a ich skutki będą złożone, z powodu względnych i bezwzględnych zmian dostępności pokarmu, czasu topnienia śniegu, zamarzania i rozpadu pokrywy lodowej. Szkodliwym efektem, który może zmienić kontekst innych zagrożeń, są zmiany w częstotliwości opadów deszczu na śniegu lub innych zjawisk oblodzenia, zwłaszcza na wyspach arktycznych. Oblodzenie może powodować rozległe zmiany w migracji i śmierć, zwłaszcza cieląt i dorosłych byków. Cieplejszy klimat będzie miał złożony wpływ na pasożyty, ponieważ niektóre z nich są przystosowane do klimatu chłodnego, a ich rozwój może być ograniczony w cieplejszych temperaturach. Wyższe temperatury zmienią rozmieszczenie żywicieli pośrednich i wektorów, takich jak komary. W Finlandii ostatnie cieplejsze lata wzmogły aktywność komarów, prowadząc do rozprzestrzeniania się nicieni Setaria tundra u reniferów fińskich, powodując wiele zgonów.
