Wydra Europejska
Lutra lutra
Status wg IUCN Red List
Czy wiesz, że....
Aby zapewnić sobie dzienne zapotrzebowanie na energię, wydra musi zjeść około 1 kg ryb, co stanowi około 12% masy jej ciała. Gdyby człowiek o masie ciała 70 kg miał podobne zapotrzebowanie pokarmowe, musiałby zjadać 17 obiadów dziennie.
Jak wygląda wydra europejska?
Długość ciała wydry sięga od 55 cm u najmniejszych samic do 90 cm u największych samców. Przy czym dymorfizm płciowy nie jest zbyt widoczny, gdyż zakresy rozmiarów między największymi samicami a drobnymi samcami pokrywają się. Do tego długość ogona waha się w przedziale od 21 do 46 cm.
Masa ciała wydry zamyka się w ramach od 3 do blisko 10 kg. Wydra, podobnie jak wielu innych przedstawicieli rodziny łasicowatych, ma wydłużone ciało i krótkie kończyny, co nadaje jej opływowy kształt, choć zdaje się niepraktyczne przy poruszaniu się na lądzie. Spłaszczona głowa zaopatrzona w drobne uszy, które wraz z oczami i nozdrzami położone są w górnej jej części świetnie się sprawdza, gdy wydra płynie tuż przy powierzchni, mogąc jednocześnie oddychać, słyszeć i obserwować otoczenie. Podczas nurkowania uszy i nozdrza wydry są odruchowo zaciskane. Uzębienie składa się łącznie z 36 zębów. Wydra posiada drobne siekacze, długie kły oraz różnej szerokości zęby przedtrzonowe i trzonowe. Ogon jest dość długi, dłuższy niż połowa ciała, gruby u nasady i zwężający się ku końcowi. Stanowi świetny ster i jednocześnie dodatkową siłę napędową. Krótkie i masywne kończyny zakończone pięcioma palcami, spiętymi błoną pławną czynią wydrę mistrzem pływania. Przystosowania te umożliwiają jej rozwijanie znacznych prędkości pod wodą – nawet do 1 m/s (wg Chanin 1985). Wąsy czuciowe, czyli wibrysy stanowią u wydry niezwykle czuły narząd wykrywający drgania rozchodzące się w wodzie, co pozwala namierzyć potencjalną ofiarę
Gdzie występuje wydra europejska?
Wydra to drapieżnik doskonale przystosowany do ziemnowodnego trybu życia. Spotykana jest w niemal całej Palearktyce. Zamieszkuje większość Eurazji na południe od linii tundry i Afryki Północnej.
Wydry żerują w wodzie i gniazdują na lądzie. Zamieszkują rzeki, jeziora, strumienie, lasy, pola ryżowe, brzegi oceanów, fiordy, jaskinie i siedliska lądowe przy drogach wodnych. Kryte nory i suche miejsca odpoczynku znajdują się w tunelach ziemnych, pod korzeniami drzew, stosach głazów, krzewach i brzegach. Na swoim obszarze od 1,5 do 6,5 km wzdłuż cieku lub brzegu zbiornika wodnego każda wydra ma ustalone miejsca do wchodzenia i wychodzenia z wody. Każdy osobnik znakuje swój teren za pomocą śladów zapachowych. Odchody wydry mają intensywny zapach, często są pozostawiane przez wydrę w widocznych miejscach: na przybrzeżnych kamieniach, łachach lub konarach wystających z wody. W obrębie swojego areału osobniczego wydra posiada zwykle jedną główną kryjówkę – tam samica rodzi młode – oraz kryjówki przejściowe. Wydra nie kopie nor, ale przejmuje je po innych zwierzętach i poszerza w razie potrzeby.
długość ciała
masa ciała
prędkość pływania
tyle włosów znajduje się na 1 cm kw. skóry wydry
Jak zachowuje się wydra europejska?
Wydra, jako drapieżnik o stosunkowo wysokim metabolizmie poluje na ofiary słabsze, wolniejsze czy liczniejsze, przyczyniając się w ten sposób do utrzymywania równowagi w ekosystemie.
Niewykluczone też, że wydra pomoże w przywróceniu równowagi gatunkowej, którą zaburzyła człowiek. Fermy futrzarskie, w których znajdują się norki amerykańskie są źródłem ucieczek i inwazji obcego gatunku do rodzimych siedlisk w Europie. Wydra, jako zwierze o większych rozmiarach i mocniejszej budowie ciała może przyczynić się do redukcji liczebności obcego gatunku, co z kolei stworzy miejsce dla powrotu gatunku rodzimego – norki europejskiej.
Sytuacja wydry w Polsce ustabilizowała się w dużej mierze dzięki jej sąsiedztwu z bobrem. Ten największy występujący w naszym kraju gryzoń nazywany jest gatunkiem parasolowym, gdyż jego ochrona wpływa pozytywnie na liczebność populacji gatunków zamieszkujących to samo siedlisko. Dodatkowo budownicza działalność bobra zaowocowała dogodnymi warunkami do polowania dla wydr – wzdłuż cieków wodnych powstają zbiorniki, w których gromadzą się ryby, co oznacza, że wydra nie musi pokonywać tak znacznych odległości, aby zapewnić sobie dostateczną ilość pokarmu.
Wydry są najbardziej aktywne nocą, a także o zmierzchu i o świcie. Znane są populacje wydr, których osobniki są aktywne całą dobę, zamieszkujące tereny słabo zaludnione. Niewykluczone więc, że ich aktywność związana jest z obecnością człowieka jako potencjalnego zagrożenia.
Wydry europejskie są w zasadzie samotnymi zwierzętami, z tylko tymczasowymi parami partnerów lub matek z młodymi, chociaż zdarzają się wyjątki – czasami można je znaleźć w luźno powiązanych grupach do sześciu zwierząt. Przez większą część roku są to zwierzęta osiadłe, posiadające własne areały osobnicze. Wyjątek stanowią osobniki, które z racji niedogodności musiały opuścić wcześniej zajmowane terytorium, lub młode w trakcie dyspersji. Jak wynika z obserwacji naukowców, każda wydra ma swój obszar położony wzdłuż cieku, który jest znakowany i broniony przed intruzami. Wielkość i kształt takiego terytorium są zależne od lokalnych warunków topograficznych oraz dostępności bazy pokarmowej i mają zwykle między 3 a 10 km długości. Przejawy agresji miedzy osobnikami, takie jak pogoń lub walka – są rzadkie. Zrytualizowane zachowania w przypadku spotkań dwóch sąsiadujących osobników prowadzą do wykształcenia swego rodzaju hierarchii, w której teren najbardziej zasobny jest zajmowany przez osobnika dominującego.
Wydry są często opisywane jako zwierzęta skłonne do zabawy, obserwowano je ześlizgujące się na brzuchach po błotnistych rynnach lub zaspach śnieżnych. Jeśli wydra ma do pokonania rzeczny meander lub cypel, nierzadko skraca sobie drogę wychodząc na ląd z jednej strony cypla i schodząc do wody z drugiej. Jeśli jest to stała trasa wydry, wówczas takie skróty stają się w terenie dobrze widoczne. Zarówno młode, jak i dorosłe wydry bawią się, kłusują, galopują, ślizgają się i gonią w wodzie. Uważa się, że takie zachowanie pomaga młodym wydrom doskonalić techniki łowieckie. Mogą nurkować pod wodą nawet przez kilka minut, choć zwykle przebywają w pełnym zanurzeniu nie dłużej niż minutę. W tym czasie może pokonać dystans nawet 400 m. Choć dobry wzrok wydry jest użyteczny również pod wodą, to jeśli akwen jest zmącony lub jest zbyt ciemno, wydra posługuje się wibryssami, umożliwiającymi jej wykrycie zdobyczy i unikanie przeszkód. Jeśli złapie większą rybę, wówczas wynosi ją na ląd i tam spożywa. Po wyjściu z wody wydra poddaje się starannej higienie: począwszy od tarzania w śniegu lub trawie, po porządkowanie sierści łapami i zębami. Takie zabiegi mają na celu utrzymanie izolacji termicznej i wodoszczelności sierści oraz odpowiednie natłuszczenie.
Wydry są wokalne: oprócz podstawowych odgłosów alarmu, powitania i kojarzenia, rozpoznano także do 12 innych wezwań. Odgłosy wydry składają się z krótkich, przenikliwych gwizdów, wrzasków, jęków i wysokich krzyków niepokoju.
Wydry mają sparowane gruczoły zapachowe u nasady ogona, które wydzielają ciężki, piżmowy zapach. Znakowanie zapachowe jest formą komunikacji między wydrami na temat granic terytorialnych, tożsamości i stanu seksualnego każdej wydry. Wydry nie tylko zaznaczają swoim zapachem roślinność i kłody, ale również pokrywają swoją sierść.
Znaczenie wydry europejskiej dla człowieka
Skóry wydr rzecznych uważano za wartościowe. Wydra posiada niezwykle gęstą sierść – na 1cm2 skóry posiada ponad 50 000 włosów. Dla porównania, człowiek na skórze głowy posiada 150 – 500 włosów ciemnych (u brunetów i szatynów) bądź 180 – 750 włosów jasnych. Słowo „wydra” ma dość makabryczne pochodzenie: związane ono jest ze słowem „wydrzeć”, gdyż w procesie obróbki futrzarskiej wyszarpuje się niektóre partie włosów.
Warto przytoczyć historyczny kontekst tego gatunku. Wśród licznych zwierząt Jana Chryzostoma Paska, wydra o imieniu Robak była jego ulubienicą. Wyróżniała się nadzwyczajnym charakterem i umiejętnościami. Strzegła snu swojego pana, budziła go rano, gdy zdarzyło mu się zaspać i na polecenie: „Robak! Hul, hul, w wodę!” łowiła ryby w okolicznych stawach. Sława wydry dotarła na dwór samego króla Jana III Sobieskiego, który zapragnął posiadać owo zwierzę w swojej kolekcji. I tak w 1680 r. Robak trafił do pałacu w Wilanowie. Wydra osowiała z tęsknoty, a kres jej życia nastąpił zaskakująco szybko. Gdy uciekła z pałacu do pobliskiego parku, zabił ją jeden z królewskich dragonów. Historię tę z ciężkim sercem opisał Chryzostom Pasek w swoich „Pamiętnikach”, a postać samej wydry pojawiała się jeszcze wiele razy w literaturze.
Czym żywi się wydra europejska?
Podstawą diety wydr są ryby – ponad 50 gatunków, jednak nieco mniejszy udział w diecie mają także płazy, raki, mięczaki i owady, a nawet drobne ssaki i ptaki. Wydra jest oportunistyczna pod względem doboru ryb, zatem chętnie łowi każdy gatunek.
Choć jest w stanie schwytać nawet duże okazy, to preferuje raczej ryby w przedziale wielkości do 20 cm i masie do 200g. Zapotrzebowanie dobowe to około 1 kg ryb, co oznacza dość wysoki poziom metabolizmu. Wydra potrzebuje dużej dawki energii, gdyż jest zwierzęciem ruchliwym, wkładającym duży wysiłek w poszukiwanie i chwytanie pokarmu oraz ogrzewanie ciała. Złowione ryby wydra zjada od razu, nie tworząc zapasów, a z ewentualnych resztek nie korzysta. Kontrowersję stanowi obecność wydr w pobliżu stawów hodowlanych. Można jednak temu zaradzić tworząc obok głównych stawów pomniejsze zbiorniki z rybami mniej istotnymi dla hodowli.
Zagrożenia i ochrona wydr europejskich
W przeszłości wydry uważane były za konkurentów rybaków, za każdą zabitą wydrę szwajcarski rząd płacił nagrodę. Obecnie wydra podlega ścisłej ochronie na mocy międzynarodowych przepisów i konwencji. Jest wymieniona w Załączniku I CITES, Załączniku II Konwencji Berneńskiej, Załączniku II i IV Dyrektywy Siedliskowej i Dyrektywy Gatunkowej. Jest również wymieniona jako gatunek zagrożony w wielu krajach swojego zasięgu w Azji. Gatunek został wymieniony jako krytycznie zagrożony w Mongolskiej Czerwonej Księdze.
Europejski program hodowlany (EEP) dla samowystarczalnych populacji wydr utrzymywanych w hodowlach został zapoczątkowany w 1985 r. Programy monitorowania zostały ustanowione w wielu krajach występowania wydry w Europie. W Europie zainicjowano kilka programów reintrodukcji wydry europejskiej, na przykład w Wielkiej Brytanii, Szwecji i Holandii, dzięki czemu udało się przywrócić wydry z powrotem do ich dawnych siedlisk.
Siedliska wodne wydr są wyjątkowo wrażliwe na zmiany spowodowane przez człowieka. Kanalizacja rzek, usuwanie roślinności brzegowej, budowa tam, osuszanie terenów podmokłych, działalność w zakresie akwakultury i związane z tym oddziaływanie człowieka na systemy wodne są niekorzystne dla populacji wydr. W południowej i południowo-wschodniej Azji spadek liczby gatunków ofiar wydry z terenów podmokłych i dróg wodnych spowodował, że populacja wydry osiągnęła niemożliwy do utrzymania próg, co doprowadziło do lokalnych wyginięć. Kłusownictwo jest jedną z głównych przyczyn spadku liczebności wydry w Azji Południowej i Południowo-Wschodniej, a prawdopodobnie także w Azji Północnej.
Zanieczyszczenie jest głównym zagrożeniem dla wydr w Europie Zachodniej i Środkowej. Główne zanieczyszczenia stanowiące zagrożenie dla wydr to chloroorganiczne dieldryna (HEOD) i DDT / DDE, polichlorowane bifenyle (PCB) oraz związki metali ciężkich. Populacja nadmorska jest szczególnie narażona na wycieki ropy. Zakwaszenie rzek i jezior skutkuje ubytkiem biomasy ryb i zmniejsza zasoby pokarmowe wydr. Wiadomo, że te same skutki wynikają z zanieczyszczenia organicznego nawozami azotanowymi, nieoczyszczonymi ściekami lub gnojowicą rolniczą.
Ponadto głównymi przyczynami śmiertelności wydr w krajach ich zasięgu występowania są utonięcia wskutek zaplątania w sieci i śmiertelne wypadki drogowe. Sieci rybackie ustawione na węgorze lub inne ryby, a także kosze na skorupiaki morskie są bardzo atrakcyjne dla wydr i stanowią duże zagrożenie dla tych, które z powodzeniem próbują dostać się do owych pułapek.
Kolejnym potencjalnym zagrożeniem jest uduszenie przez przezroczystą siatkę unoszącą z monofilamentu. Potencjalne zagrożenie stanowią pułapki zaprojektowane do zabijania innych gatunków, zwłaszcza podwodne klatki zbudowane do topienia piżmaków. Nielegalne polowania na wydry są nadal problemem w wielu obszarach ich zasięgu. W kilku krajach europejskich presja polityczna, zwłaszcza ze strony rybaków, zaowocowała przyznaniem licencji na zabijanie wydr.
Trwa dyskusja na temat problemów związanych z reintrodukcją wydr. W ostatnich latach istnieje obawa, że takie działanie może zanieczyścić strukturę genetyczną rodzimej populacji.
Jak ZOO Wrocław pomaga wydrom europejskim?
ZOO Wrocław uczestniczy w programie hodowlanym wydr europejskich. Hodowla ex situ, czyli poza środowiskiem naturalnym staje się ostatnim narzędziem w walce o przetrwanie zagrożonych gatunków zwierząt. Jest jednym z działań ochrony czynnej i polega na rozmnażaniu w warunkach wiwaryjnych zwierząt wymagających odtworzenia populacji. To właśnie ogrody zoologiczne, zapewniając odpowiednie warunki hodowli są niejednokrotnie jedyną szansą na przetrwanie dla wielu gatunków. Działania te koordynowane są właśnie w ramach europejskich programów EEP oraz ESB. Co niezmiernie istotne notuje się znaczący wzrost ich skuteczności.
