Kazuar hełmiasty
Casuarius casuarius
Status wg IUCN Red List
Czy wiesz, że....
Kazuary, wraz ze wszystkimi innymi współczesnymi ptakami, są żywymi potomkami jedynej linii dinozaurów, która przetrwała masowe wymieranie w okresie Kredy, około 66 milionów lat temu.
Jak wygląda kazuar hełmiasty?
Obecnie wyróżnia się trzy gatunki kazuarów: Casuarius bennetti – kazuar mniejszy, Casuarius unappendiculatus – kazuar jednokoralowy, oraz Casuarius casuarius – kazuar hełmiasty. Kazuar hełmiasty to trzeci co do wielkości i drugi co do ciężaru ciała ptak na świecie.
Kazuary to duże ptaki o mocnej budowie ciała i długich, potężnych nogach służących zarówno do biegania, jak i obrony. Pazury na palcach kazuarów osiągają do 12 cm długości. W związku z tym kopnięcie kazuara może powodować głębokie zranienia, a nawet śmierć. Ich ciała pokryte są ciemnobrązowymi lub czarnymi piórami, które bardziej przypominają grube, szorstkie włosy. Szyja i głowa są pozbawione piór i są wyraziście ubarwione na niebiesko i czerwono. Co ciekawe, u kazuara jednokoralowego (Casuarius unappendiculatus) ubarwienie na szyi może się zmieniać zależnie od nastroju ptaka. Na głowach kazuary mają duży, kościsty hełm, który ma ciemny kolor na zewnątrz i jest chroniony gęstą warstwą płytki rogowej, tak jak kopyto końskie lub skorupa żółwia. Wnętrze składa się z delikatnej, gąbczastej tkanki o strukturze plastra miodu z większą ilością przestrzeni powietrznych w tylnej części konstrukcji. Hełm kazuara występuje u obu płci i zaczyna się rozwijać, gdy ptak ma około 2 lat. Ów „kask” stanowi zagadkę co do pełnionej funkcji. Powstało na ten temat kilka teorii, między innymi sugestia, że stanowi on ochronę przed spadającymi owocami bądź atakiem drapieżników, lub wzmacnia głos ptaka, jednak nie znaleziono dowodów na poparcie owych tez. Być może pomaga w odgarnianiu roślinności podczas poszukiwania pokarmu lub stanowi wabik dla płci przeciwnej, albo wskazówkę co do wieku i pozycji ptaka w lokalnej hierarchii.
Zwierzęta homeotermiczne (stałocieplne) utrzymują w dużej mierze stabilną temperaturę wewnętrzną ciała, która często różni się od tej na zewnątrz, poprzez metaboliczne wytwarzanie ciepła. Wiele zwierząt wykształciło strukturę morfologiczne lub przystosowało istniejące obszary ciała, znane jako „okna termiczne”, do wymiany ciepła. Warunkiem wstępnym umożliwiającym strukturze wymianę ciepła z otoczeniem jest to, że musi być silnie unaczyniona i nieizolowana, aby umożliwić rozproszenie części ciepła we krwi. Naczynia w tych częściach ciała są ułożone powierzchownie, ułatwiając wymianę ciepła, zanim krew powróci w głąb ciała. Bardzo ważne jest, aby przepływ krwi był regulowany w tych okolicach. Przy niskiej temperaturze otoczenia ścianki naczyń krwionośnych zwężają się, ograniczając dopływ krwi do danego obszaru i umożliwiając przepływ ciepłej krwi w organizmie. W cieplejszej temperaturze zewnętrznej naczynia rozszerzają się, co ułatwia schłodzenie krwi przed powrotem do głębokich partii ciała. Kask kazuara spełnia warunki dla okien termicznych: nieizolowanych i unaczynionych. Ponadto kazuar staje przed wyzwaniem termicznym ze względu na duże rozmiary ciała, ciemne upierzenie i tropikalne rozmieszczenie – w Oceanii. Z tych zbiorowych powodów możliwe jest, że charakterystyczna konstrukcja przypominająca hełm na głowie kazuara działa jak radiator, usuwając nadmiar ciepła.
Kazuary, podobnie jak strusie, emu, nandu czy kiwi, nie posiadają kostnego grzebienia na mostku, który u ptaków latających stanowi miejsce przyczepu dla mięśni poruszających skrzydłami. Kazuary mają niewielkie szczątkowe skrzydła zakończone małym pazurem, znajdują się na nich ślady pierwotnych piór w postaci pięciu lub sześciu długich białych „prętów” – są to dutki, czyli trzony piór. Pisklęta kazuara są brązowe z czarnymi paskami biegnącymi wzdłuż ich ciała. Takie ubarwienie stanowi dobry kamuflaż przez pierwsze trzy do sześciu miesięcy ich życia. Młode osobniki są brązowe, a nie czarne i mają mniejsze łuski widoczne na nogach. Jaskrawe kolory na szyki pojawiają się dopiero w wieku około jednego roku. Samice mają od 127 do 170 cm długości i do 59 kg, są większe niż samce. Te z kolei osiągają masę ciała od 29 do 34 kg.
Gdzie występuje kazuar hełmiasty?
Kazuary hełmiaste występują w Nowej Gwinei, Przylądku York (Australia), oraz na wyspach Ceram i Aru. Żyją głównie w nizinnych lasach deszczowych, zwykle poniżej 1100 metrów nad poziomem morza. Czasami można je znaleźć w lasach eukaliptusowych, sawannach, zaroślach palmowych i zalesionych bagnach.
masa ciała
na taką wysokość kazuar może podskoczyć
prędkość
długość szponu kazuara
Jak zachowuje się kazuar hełmiasty?
Kazuary mają bardzo małe skrzydła i nie są w stanie latać. Zamiast tego polegają na swoich potężnych nogach w zakresie zarówno poruszania się, jak i obrony. Mogą bezszelestnie i powoli poruszać się po lesie. Jednak zaalarmowane, potrafią przebić się przez leśne zarośla z imponującą prędkością.
Kazuary są bardzo dobrymi pływakami, a także dobrymi skoczkami. Kazuary, o ile nic ich ni niepokoi, są spokojne i nieśmiałe. Jednak mogą być agresywne i czasami atakują ludzi, używając swoich potężnych nóg, by uderzyć potężnymi pazurami. Atakujące kazuary szarżują i kopią, czasami wskakują na obiekt swojego ataku. Ale podczas ataku wykonują nie tylko drobne podskoki: mogą skakać do 1,5 metra w górę. Są też świetnymi sprinterami – mogą osiągać prędkość nawet 50 km na godzinę. Najlepiej więc pozostawić kazuary samym sobie. Podobnie jak wiele innych dzikich stworzeń, które nie dążą do przebywania w towarzystwie ludzi.
Kazuary wydają dźwięki o najniższej częstotliwości spośród wszystkich ptaków. Biorąc pod uwagę ich samotny tryb życia, niska częstotliwość może ułatwiać rozchodzenie się dźwięków na większą odległość, do najbliższego kazuara, aby mógł odpowiednio zareagować – na przykład uniknąć niepożądanego spotkania z rywalem lub wykorzystać możliwość spotkania z partnerem. Ptaki te również wydają niski ryk, często gdy w pobliżu nie ma innych kazuarów. W razie zagrożenia mogą zastosować „demonstrację rozmiarów” – przyjmując pozę z uniesionymi piórami, rozciągniętymi „skrzydłami” oraz szyją i ciałem rozciągniętymi w pionie, aby wyglądały na jeszcze większe. Kazuar potrafi również nadąć swą nagą skórę szyi.
Znaczenie kazuara hełmiastego dla człowieka
Do tej pory pojawiły się tylko dwa potwierdzone doniesienia o zabiciu człowieka przez kazuara. W kwietniu 1926 r. 16-letni rolnik Phillip McLean w północnym Queensland w Australii został zaatakowany przez kazuara, który się bronił. Drugim przypadkiem jest 75-letni mężczyzna z Florydy, zabity przez ptaka, którego trzymał jako zwierzę domowe na swojej farmie egzotycznych ptaków.
W 1999 roku strażnik Queensland Parks and Wildlife Christopher P. Kofron przeanalizował 150 udokumentowanych ataków kazuara na człowieka. 22 procent ataków wynikało z tego, że ptak bronił się sam, jego jaja lub pisklęta, 5 procent zostało wywołanych przez kogoś, kto zbliżył się do pokarmu kazuara, a 73 procent dotyczyło kazuara, który kojarzył ludzi z darmowymi posiłkami. Wiele kazuarów w Australii straciło naturalną nieśmiałość wobec ludzi dzięki karmieniu ich bananami i arbuzami. Obecnie karmienie dzikiego kazuara jest niezgodne z prawem, ale praktyka ta trwa nadal.
Kazuary południowe odgrywają ważną rolę w mitologii rdzennej ludności Nowej Gwinei i Australii. Ptaki te są chwytane jako pisklęta i hodowane w wioskach, aby ich pióra można było zrywać i używać w nakryciach głowy, a kolce mogą służyć jako ozdoby na nos. Ostatecznie, gdy ptaki osiągną określony rozmiar, są zabijane na pożywienie. W Azji Południowo-Wschodniej handluje się kazuarami od ponad 500 lat. Jest możliwe, że populacje kazuarów południowych w Australii i na niektórych wyspach otaczających Nową Gwineę są wynikiem wprowadzenia ludzi przez handel. W swojej książce z 1958 r. „Living Birds of the World” ornitolog Ernest Thomas Gilliard opisuje to specyficzne wykorzystanie kazuarów:
„Młode kazuary są brązowe w płowożółte pasy. Często są trzymane jako zwierzęta domowe w tubylczych wioskach [na Nowej Gwinei], gdzie wolno im wędrować jak ptactwu domowemu. Często są trzymane, do momentu aż prawie dorosną i ktoś może zostać przez nie zraniony. Dojrzałe kazuary umieszcza się obok rodzimych domów w zagrodach niewiele większych od samych ptaków. Karmi się je odpadkami i żyją w takich pomieszczeniach przez lata; na niektórych obszarach ich upierzenie jest nadal tak samo cenne jak pieniądze z muszli – pierwotna waluta. Ptaki w klatkach są regularnie pozbawione świeżych piór.”
Chociaż są zwykle płochliwe, kazuary południowe mogą być agresywne w stosunku do ludzi, zwłaszcza trzymane w niewoli. Kazuary południowe będą szarżować na ludzi, skacząc na nich, tnąc 12 cm pazurami. Mogą spowodować poważne obrażenia, a czasem śmierć. W 2004 roku kazuary południowe zostały wybrane przez Księgę Rekordów Guinnessa jako najbardziej niebezpieczny ptak na świecie z tych powodów.
Czym żywi się kazuar hełmiasty?
Dzikie kazuary jedzą głównie owoce, które spadają na ziemię w lasach deszczowych. Typowy kazuar może zjadać do 5 kg owoców dziennie, wraz z dużą ilością grzybów i czasami padliny, jako uzupełniające źródło białka.
Kazuary polują również na gryzonie, ślimaki i jaszczurki. Kupa to kolejna pozycja w menu. Odchody kazuara zwykle zawierają częściowo strawione owoce, które nadal mają dużą wartość odżywczą, więc ptaki pożerają nawzajem swoje odchody, a także własne.
Kazuary żyją przede wszystkim na owocach wielu gatunków drzew. Kiedy kazuary jedzą owoc, nasiona przechodzą przez ich układ pokarmowy i zostają wydalone z dala od miejsca, w którym spadły. Nasiona często są nadal żywotne po przejściu przez układ pokarmowy kazuarów. W typowym stosie obornika kazuarowego może znajdować się nawet kilogram nasion. W badaniu skutków rozsiewania nasion przez kazuary znaleziono nasiona 78 gatunków roślin, z których 70 było w stanie wykiełkować po przejściu przez przewód pokarmowy kazuarów. Niektóre z gatunków występujących w łajnie kazuarów to Davidsonia pruriens, Acemena divaricata, Polyalthia michaelii, Acronychia acronychioides oraz duża liczba gatunków z rodziny Lauraceae.
Kazuary są uważane za gatunki kluczowe ze względu na ich rolę jako głównego rozsiewacza nasion dla 238 gatunków roślin z lasów deszczowych. Bez kazuarów te lasy deszczowe nie byłyby w stanie przetrwać. Szacuje się, że rozproszenie nasion około 100 gatunków roślin jest całkowicie uzależnione od kazuarów.
Zagrożenia i ochrona kazuarów hełmiastych
Dawniej w Australii kazuary hełmiaste były zagrożone utratą i/lub fragmentacją siedlisk. W Indonezji i Papui-Nowej Gwinei gatunek ten jest intensywnie łowiony, chwytany i sprzedawany w pobliżu obszarów zaludnionych, ma duże znaczenie kulturowe i stanowi główne źródło pożywienia dla lokalnych społeczności. To polowanie i handel nie są zrównoważone na wielu obszarach i doprowadziły do jego wytępienia w niektórych miejscach.
Niedawny wzrost liczby polowań w celu sprzedaży jako tradycyjnych prezentów dla panny młodej w Papui Nowej Gwinei budzi niepokój, ale prawdopodobnie dotyczy tylko niewielkiej liczby osób. Rosnące populacje ludzkie nasilają presję łowiecką na ten gatunek. Jednakże, chociaż wydaje się, że ptaki występują częściej na obszarach bezludnych, najwyraźniej mogą przeżyć nawet na niektórych obszarach łownych, prawdopodobnie tam, gdzie przeważają tradycyjne techniki łowieckie. Wyręb przemysłowy zagraża dużym obszarom nizinnych lasów deszczowych Nowej Gwinei, a gatunek ten występuje rzadziej w lasach podgórskich i zrębowych. W większości obszarów zrębowych występuje niska populacja ludzka, a zatem drogi do wyrębu umożliwiają tylko nieznaczny wzrost liczby polowań. Znaczne obszary lasów nizinnych są przeznaczone do potencjalnej wycinki pod plantacje palm olejowych. Cyklony są uważane za przejściowe i lokalne zagrożenie dla gatunku w Australii. Zwiększona podatność na choroby (np. gruźlicę) może stanowić zagrożenie dla gatunku, chociaż nie zostało to jeszcze potwierdzone. Ptaki te są również czasami zabijane przez samochody, a ich populacje są niszczone przez zdziczałe świnie i psy, które wyjadają lęgi tych ptaków. Na szczęście w Australii niszczenie siedlisk zostało prawie całkowicie zatrzymane, a na Nowej Gwinei są duże obszary, na których nie poluje się na ptaki, co sprzyja ich liczebności. Kazuary południowe będą bezpieczne, o ile będą istnieć duże obszary nietkniętych lasów.
Szacunki dotyczące liczebności kazuarów sugerują, że wielkość populacji jest w rzeczywistości większa niż wcześniej szacowano, a zagrożenia nie mają globalnego wpływu na populacje, jak wcześniej się obawiano. To, w połączeniu z dużym zasięgiem, oznacza, że gatunek nie jest już uważany za zbliżający się do progu statusu VU – narażony na wyginięcie na podstawie żadnego kryterium i dlatego od 2017 roku status gatunku to LC – niskie ryzyko wyginięcia.
Jak ZOO Wrocław pomaga kazuarom hełmiastym?
ZOO Wrocław uczestniczy w programie hodowlanym kazuarów hełmiastych. Hodowla ex situ, czyli poza środowiskiem naturalnym staje się ostatnim narzędziem w walce o przetrwanie zagrożonych gatunków zwierząt. Jest jednym z działań ochrony czynnej i polega na rozmnażaniu w warunkach wiwaryjnych zwierząt wymagających odtworzenia populacji. To właśnie ogrody zoologiczne, zapewniając odpowiednie warunki hodowli są niejednokrotnie jedyną szansą na przetrwanie dla wielu gatunków. Działania te koordynowane są właśnie w ramach europejskich programów EEP oraz ESB. Co niezmiernie istotne notuje się znaczący wzrost ich skuteczności.
