wilk szary
Canis lupus
Status wg IUCN Red List
Czy wiesz, że....
Palce wilka łączy niewielka błona, która na lądzie sprawia, że wilcze łapy nie zapadają się w śniegu. Dzięki niej wilki nieźle radzą sobie w wodzie – potrafią przepłynąć nawet kilkanaście kilometrów! U wybrzeży Kanady, w Kolumbii Brytyjskiej, żyją wilki, które niemal zupełnie przestawiły się na frutti di mare! Nawet 90% ich diety stanowią organizmy wodne (ryby, ikra śledzi, foki i martwe walenie).
Jak wygląda wilk szary?
W Polsce można spotkać wilka europejskiego (Canis lupus lupus). Masa ciała dorosłych samców to około 40-45 kg, a samic 35 kg. Gęsto futro pozwala znosić chłód zimą, przed latem podszerstek jest zrzucany, a włos okrywowy służy izolacji. Puszysty ogon pomaga osłonić się przed zimnem.
Długie mocno zbudowane nogi pozwalają na wytrwały, choć nie sprinterski bieg. Szerokie łapy nie zapadają się zbyt głęboko w śniegu, szorstkie opuszki i krótkie pazury dają przyczepność. Różnice w wyglądzie możemy dostrzec również u poszczególnych osobników, obserwując je w ciągu roku.
Wilki w większym stopniu polegają na zmysłach węchu i słuchu, niż na wzroku. Obraz jaki widzą zadnia, jest nieostry. Rozpoznają głównie kolory szary, żółty i niebieski. W ciemnościach widzą jednak znacznie lepiej od nas – dzięki warstwie odblaskowej tzw. tapetum lucidum.
W nosie wilka znajduje się kilkaset milionów receptorów, czyli 40-50 razy więcej niż u człowieka. Ośrodek węchu w mózgu wilka jest ponad 40 razy większy niż ludzki. To pokazuje jak istotnym zmysłem u psowatych jest węch.
Gdzie występuje wilk szary?
Wilk szary to gatunek o jednym z największych zasięgów występowania wśród wszystkich dużych ssaków na świecie, może z wyjątkiem człowieka. Spotkamy go zarówno w Azji, na Bliskim Wschodzie, w Europie (gdzie występuje wyspowo), a także w Ameryce Północnej.
Polska znajduje się w tak ciekawym miejscu występowania wilka, że spotkamy go od strony Azji, czyli w Polsce Wschodniej. Jednak wilki migrują i znajdują coraz to kolejne ciekawe obszary występowania na terenie naszego kraju. Spotkamy je wszędzie tam, gdzie znajduje się odpowiednia baza pokarmowa i miejsce, gdzie mogą zamieszkać.
Jedna wilcza rodzina liczy około 6 do 8 osobników. W Polsce terytorium jednej rodziny ma powierzchnię około 250-350 km, czyli tyle co np. Wrocław. Muszą mieć oczywiście las – miejsce, gdzie mogą bezpiecznie przebywać, tam gdzie nikt nie będzie im wchodził w drogę i przeszkadzał.
masa ciała
długość ciała
wilcza rodzina
długość życia w naturze
Jak zachowuje się wilk szary?
Rodzina wilków składa się z pary rodzicielskiej i ich potomstwa z obecnego i poprzedniego roku. Starsze rodzeństwo pełni funkcję tzw. piastunów, opiekując się najmłodszymi pod nieobecność rodziców. Obecnie naukowcy odsuwają teorię osobnika omega. Obserwowano sytuację, gdy dany osobnik na krótki czas „popadał w niełaskę”. Jednak nie była to funkcja, którą stale pełnił w swojej rodzinie.
Wilki porozumiewają się zarówno głosem jak i ciałem. Wyjąc dają znać, że to jest ich dom, to jest ich teren. Dzięki temu inne wilcze rodziny wiedzą doskonale, aby na taki teren niechcący nie wkroczyć, bo może się to skończyć niezłą awanturą. Bardzo dużą część komunikacji odbywa się również poprzez rozmowę ciałem. Mowa ciała to coś, co również my robimy świadomie lub nieświadomie. Kiedy gestykulujemy, kiedy robimy miny, to wszystko to właśnie mowa ciała.
Kiedy wilki są najedzone, wypoczęte, bardzo chętnie wchodzą w interakcje z innymi członkami swojej rodziny. Bawiąc się zacieśniają więzi, pokazują, że nie taki wilk straszny tak naprawdę. Jak wygląda taka zabawa wilków. Bardzo często są to przepychanki, trącanie się barkami, przewracanie się wzajemne i próbowanie „upolować” swojego brata czy siostrę. I takie właśnie próby są też świetnym treningiem do tego, aby potem skutecznie zapolować już na realną zdobycz. Wszystkiemu temu przygląda się para młodych wilczków, które jeszcze nie biorą udziału w polowaniach, ale na razie obserwując uczą się jak być drapieżnikiem, co to znaczy, kiedy członek stada staje się groźny, nastroszony, a kiedy zachęca do zabawy.
Średnia długość życia wilka wynosi 6 lat (dane z Ameryki Północnej i Skandynawii). Znane są osobniki dożywające 20 lat
Czym żywi się wilk szary?
Wilki są mięsożerne. W zależności od miejsca występowania, drapieżniki te mogą żywić się różnymi gatunkami zwierząt. W stadach mogą polować na większe ofiary jak np. łosie, żubry, woły piżmowe i renifery. W Polsce podstawą diety wilków są dzikie ssaki kopytne (jelenie, sarny i dziki), stanowiące z reguły ponad 90% masy zjedzonego przez nie pokarmu.
Dietę uzupełniają mniejszymi ofiarami, szczególnie jeśli polują w pojedynkę. Mogą wtedy zjeść m.in. bobra, zając, a czasem borsuka, bardzo rzadko spożywają gryzonie. Wilk może spożyć do 9 kg mięsa w trakcie jednego posiłku. W odchodach wilków stwierdzono również obecność trawy, jednak nie jest ona trawiona i służy głównie oczyszczeniu przewodu pokarmowego z zalegającej sierści i kości.
Wilk jest inżynierem ekosystemu. Zmienia go, nie tylko pod kątem liczebności i jakości swoich ofiar. Wchodzi również w złożone zależności między gatunkami w zamieszkiwanych siedliskach. Zwierzęta kopytne w obecności wilka wykształcają „krajobraz strachu” – zdolność „spodziewania się” drapieżnika w określonych miejscach. Miejsca unikane przez wilcze ofiary stają się znakomitymi kryjówkami. Roślinność w nich ma szansę się odrodzić i stać się mikrosiedliskiem dla kolejnych gatunków. Rośliny zabezpieczają glebę przed erozją. Jej odrodzenie jest istotnym elementem ochrony przed niszczeniem brzegów rzek i górskich stoków.
Wilki wpływają też na liczebność innych drapieżników. Na resztkach wilczej uczty chętnie żerują padlinożercy, na przykład kruki, orły lub niedźwiedzie. Poprzez regulację ilości zwierząt kopytnych powstrzymuje tempo zgryzania roślinności i pozwala na jej odradzanie się. Dzięki temu szansę rozwoju mają te gatunki roślinożerców, które nie stanowią pokarmu dla wilków.
Drapieżniki wpływają na zdrowotność populacji gatunków, na które polują, wybierając ofiary stare, chore i osłabione. Dzięki temu następne pokolenie będzie lepiej przystosowane do radzenia sobie z wyzwaniami środowiska naturalnego. Z tego względu również drapieżniki muszą być w najlepszej możliwej kondycji, aby dotrzymać kroku swoim ofiarom.
Zagrożenia i ochrona wilka szarego
Wilki żyły na całej półkuli północnej, od mroźnej, skutej lodem Arktyki po ciepłe krańce południowej Europy, Azji i Ameryki Północnej. Obszar, na którym występuje ten drapieżnik, nadal wygląda imponująco, choć wskutek bezwzględnego prześladowania i tępienia znacznie się zmniejszył.
Dzięki objęciu gatunku ochroną w wielu krajach jego sytuacja poprawiła się w ciągu ostatnich 20-30 lat. Nadal jednak są miejsca, gdzie lokalne podgatunki wilka balansują na krawędzi wymarcia, np. wilki meksykańskie lub wilki iberyjskie na południe od rzeki Duero. W pewnej wiosce na wyspie Hokkaido (Japonia) postawiono pomnik, by uczcić ostatniego wilka, zabitego 23.01.1905r. Tym samym wilki stały się gatunkiem wymarłym w tej części świata. Na pomniku widnieje inskrypcja: „Idę z tym wilkiem, którego już nie ma”.
Wilkom zagraża: kłusownictwo, śmiertelność na drogach, izolacja i utrata siedlisk, niepokojenie w ostojach. Wilk to gatunek parasolowy. Niektóre gatunki mają duże wymagania siedliskowe, albo inne potrzeby. Ich ochrona powoduje, że wiele innych gatunków również zostaje zachowanych na poziomie ekosystemu lub krajobrazu. Innymi słowy – chroniąc wilka, chronimy cały ekosystem.
Od 1998 roku wilk jest objęty ochroną ścisłą w naszym kraju. Oznacza to, że zabronione jest „…ich zabijanie, okaleczanie, chwytanie, przetrzymywanie, niszczenie nor i wybieranie z nich szczeniąt, a także przechowywanie i sprzedaż skór i innych fragmentów martwych osobników, bez odpowiedniego zezwolenia.” Ponadto, wilk jest chroniony dwoma międzynarodowymi aktami prawnymi. Są to:
– Dyrektywa Siedliskowa UE (wilk jest w niej gatunkiem priorytetowym, dla którego tworzy się obszary Natura 2000), którą Polska podpisała przystępując do Unii Europejskiej;
– Konwencja Berneńska (o ochronie gatunków dzikiej flory i fauny europejskiej oraz ich siedlisk), którą Polska ratyfikowała w 1995 r.
Niedawno, po ponad 150 latach drapieżniki te ponownie osiedliły się też w Sudetach. Mieszkańcy zachodniej Polski odwykli od sąsiedztwa wilków i trudno im je obecnie zaakceptować. Trzeba czasu, by nabrali doświadczenia, pokonali obawy i nauczyli się dzielić las z tym drapieżnikiem, będącym naturalnym i cennym elementem ekosystemu leśnego.
Hodowcy trzód zgłaszają przypadki, w których – jak twierdzą – wilki atakują bydło domowe. Czy rzeczywiście wilki zasmakowały w tym samym pożywieniu, co my? Faktem jest, że krowa nie jest tak zwinna, jak sarna czy jeleń, więc łatwiej drapieżnikowi byłoby ją złapać. Czy wilki są więc przyczyną dużych strat hodowlanych? Mamy 6 mln krów w Polsce, ponad 182 tysiące (3%, głównie cielęta) pada co roku z powodu chorób, błędów żywieniowych, zaniedbań w gospodarstwach. Wilki zabijają około 150 krów (głównie cieląt) na rok. To zaledwie 0,08% wszystkich zgonów bydła.
Dlaczego wilki zabijają psy? Psy wałęsające się w lasach, gdzie żyją wilki, odnajdują resztki wilczych zdobyczy i na nich żerują. Pozostawiają także mocz i odchody w miejscach znakowania przez wilki terytoriów. Wilki są przekonane, że takie psy to obce wilki, które chcą zająć ich terytorium. Dla ochrony swoich szczeniąt i swojego terytorium muszą pozbyć się intruza. Gdy napotkają go w lesie, mogą go natychmiast zaatakować i przegonić. Mogą też pójść po jego tropach, aż do zabudowań właścicieli psa i tam go zabić. Podczas wycieczek za miasto nie spuszczajmy psów ze smyczy. Narażamy je na niebezpieczeństwo spotkania z dzikimi zwierzętami (na przykład z dzikiem) i jednocześnie naruszamy spokój mieszkańców lasu.
Jak im pomóc?
- budowa dużych przejść dla zwierząt na drogach szybkiego ruchu,
- edukacja społeczeństwa,
- wymiana doświadczeń pomiędzy mieszkańcami obszarów od dawna zamieszkałych przez wilki i tych, gdzie wilki dopiero się osiedliły,
- propagowanie i wprowadzanie metod ochrony inwentarza przed atakami drapieżników.
Jak ZOO Wrocław pomaga wilkowi szaremu?
ZOO Wrocław zrealizowało projekt pod nazwą „Kształtowanie postaw ekologicznych oraz infrastruktura edukacji ekologicznej – wilk szary w zoo Wrocław”. Projekt ten został dofinansowany przez Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej we Wrocławiu.
Powstał wybieg dla wilków z oprawą edukacyjną, której celem jest uświadomienie społeczeństwa w kwestii olbrzymiego znaczenia ochrony wilka europejskiego (Canis lupus lupus) i bioróżnorodności w środowisku występowania tego gatunku.
Powstały w ramach zadania wybieg hodowlano-ekspozycyjno-edukacyjny ma charakter immersyjny, odzwierciedlający środowisko naturalne wilków. Nowy obiekt wyposażony jest w punkty widokowe na różnych poziomach umożliwiające odwiedzającym obserwację zwierząt bez ich niepokojenia. Kluczowym celem zadania jest kształtowanie prawidłowych postaw ekologicznych poprzez edukację ekologiczną.
Fundacja ZOO Wrocław – DODO pomaga Stowarzyszeniu dla Natury „Wilk” w projekcie badawczym w Borach Dolnośląskich oraz w akcji edukacyjnej mającej na celu przekonanie ludzi, że wilki nie są dla człowieka zagrożeniem. Jest bowiem dokładnie odwrotnie…
Ponadto wilk szary objęty jest Europejskim Programem Ochrony Zwierząt (EEP, ang. European Endangered Species Programme), którego celem jest hodowla gatunków zagrożonych wyginięciem.
