FENEK
Vulpes zerda
Status wg IUCN Red List
Czy wiesz, że....
Ten najmniejszy z psowatych zamieszkuje obszary pustynne. Prowadzi nocny tryb życia, dni spędza ukryty w norach wykopanych pod roślinnością. System nor zawiera komorę, którą samica wyścieła liśćmi i piórami i w której rodzi młode. Fenek żywi się jajami, owadami, drobnymi kręgowcami, a także roślinnością z której pobiera wodę. Dzięki dużym uszom (do 15 cm długości) lis pustynny dobrze słyszy, a także skutecznie odprowadza ciepło z ciała.
Jak wygląda FENEK?
Fenek to najmniejszy z psowatych. Ciężar ciała lisa pustynnego waha się od 0,8 kg u samic do 1,5 kg u samców. Są więc mniejsze niż przeciętny kot domowy. Długość ogona wynosi od 18 do 30 cm i stanowi prawie 60 procent długości ciała, które osiąga od 30 do 40 cm. Fenek osiąga od 18 do 22 cm w kłębie, jest znacznie niższy niż inne lisy afrykańskie, których średnia wysokość w kłębie wynosi 30 cm.
Niewiele wiadomo o fenkach, aby jednoznacznie stwierdzić, czy dymorfizm płciowy jest u nich wyrażony na przykład w różnicy rozmiarów ciała między samcem a samicą. Rodzina psowatych wykazuje jednak ograniczony dymorfizm płciowy, powszechny w grupach gatunków przeważnie monogamicznych. Ponieważ lis pustynny jest monogamiczny, można rozsądnie założyć, że gatunek ten charakteryzuje się lekkim dymorfizmem płciowym.
Uszy fenków to chyba najbardziej charakterystyczna ich cecha. Masywne w stosunku do czaszki, długie na 15 cm małżowiny służą zarówno do rozpraszania ciepła, jak i do lokalizacji ofiary poruszającej się pod piaskiem. Do tego ostatniego celu służą również powiększone pęcherze słuchowe (bullae auditivae). Sierść u dorosłych fenków jest gruba i jedwabista, płowożółta na grzbiecie i biała wzdłuż nóg, pyska, wnętrza uszu i spodu zwierzęcia. Natomiast młode lisy pustynne są puszyste i prawie wyłącznie białe. Jasne ubarwienie fenka stanowi nie tylko dobry kamuflaż służący zarówno skutecznemu podchodzeniu ofiary, ale również unikaniu ataku drapieżników. Sierść na gruczole fiołkowym – występującym u wszystkich lisów i o nieznanej funkcji – jest czarna lub ciemnobrązowa, podobnie koniec ogona. Stopy są mocno owłosione, dzięki czemu skutecznie chronią opuszki przed gorącym piaskiem pustyni. Oczy, poduszka nosa i wibrysy fenków są czarne.
Gdzie występuje FENEK?
Fenki są wysoce wyspecjalizowane w życiu pustynnym i występują prawie wyłącznie w suchych, piaszczystych regionach. Obecność traw pustynnych i / lub niezbyt bujnych zarośli jest ważna, ponieważ lisy pustynne używają tych roślin do ukrycia się, a także wzmocnienia i wyłożenia swoich nor. Nory są najczęściej wykopywane pod roślinnością, dzięki czemu korzenie utrzymują piach i sprawiają, że schronienie fenka jest bardziej stabilne.
Największe populacje lisów pustynnych występują na Saharze (środkowa część), chociaż gatunek ten można znaleźć w regionach górskich i pustynnych w okolicach północnego Maroka (około 35 stopni szerokości geograficznej północnej), na wschód wzdłuż północnego krańca Morza Czerwonego do Kuwejtu i na południe, na północ w Nigerii i Czadzie (15 stopni szerokości geograficznej północnej).
masa ciała
długość ciała
wysokość w kłębie
długość uszu
Jak zachowuje się FENEK?
Fenki to drapieżniki, które poprzez swoje polowania kontrolują liczbę małych ssaków, ptaków, gadów, owadów i innych bezkręgowców lądowych występujących na ich terytoriach. Mogą zrywać liście z okoliczne roślinności, ale nie ma dowodów, że takie zachowanie powoduje trwałe uszkodzenie roślin.
Niewiele wiadomo na temat tego, jakie zwierzęta polują na fenki, chociaż można bezpiecznie założyć, że niektóre to robią. Kryjówki fenków dają im możliwość szybkiej ucieczki, a sierść w kolorze piasku, które pomaga w podchodzeniu zdobyczy, może również pomóc im uniknąć wykrycia przez większe zwierzęta. Doskonały słuch z pewnością pozwala lisom pustynnym na lokalizowanie i omijanie innych, większych drapieżników.
Fenek zamieszkuje obszary pustynne, gdzie temperatura w ciągu dnia przekracza 40 stopni C, a nocą może spadać nawet poniżej zera. Lisy pustynne znakomicie przystosowały się do tych wymagających warunków środowiska. Nocna aktywność fenków jest wynikiem kilku czynników. Po pierwsze, w ciągu upalnego dnia temperatura otoczenia jest trudna do zniesienia – większość pustynnych zwierząt unika więc aktywności dziennej. Po drugie, fenek, nawet znakomicie zakamuflowany dzięki ochronnemu ubarwieniu, jest widoczny i wystawiony na atak dziennych drapieżników, dlatego bezpieczniej jest, jeśli dzień spędza w ukryciu. Fenki to zwierzęta bardzo towarzyskie, żyjące razem w grupach rodzinnych, które mogą liczyć do 10 osobników. Te klany osobników zazwyczaj spokrewnionych obejmują co najmniej jedną parę rodzicielską, miot niedojrzałych młodych i prawdopodobnie kilka starszych szczeniąt. Para jest monogamiczna, a „związek” trwa przez całe ich dorosłe życie. Terytorium jest znaczone zarówno moczem, jak i odchodami. Dominujące samce oddają mocz częściej w wybranych miejscach niż osobniki im podległe. Towarzyski charakter fenków przejawia się w ich częstych i zróżnicowanych wokalizacjach. Zarówno dorosłe fenki, jak i szczenięta szczebioczą, skomlą, zawodzą, warczą i wrzeszczą. Wycie jest krótkie i głośne, obniża się i jest wielokrotnie powtarzane. Fenki często angażują się w zabawę i okazują się niezwykle zwinne ze względu na swój niewielki wzrost. Dorosły lis pustynny może skakać z miejsca na wysokość 0,7 m oraz ponad 1 m w dal. Ta cecha pomaga fenkom chwytać zdobycz. Jako nocni łowcy, lisy pustynne potrzebują w ciągu dnia miejsc do spania, w których mogą się schronić przed gorącym pustynnym słońcem. W tym celu kopią nory, które mogą być głębokie nawet na 1m pod powierzchnią pustyni. Te legowiska są również wykorzystywane do wychowywania szczeniąt. Często stają się rozległymi systemami tuneli i mogą posiadać kilka wejść, z których fenki mogą uciec, w razie ataku drapieżników. Nory są zwykle wykopywane pod pustynnymi krzakami, łącząc korzenie roślin, aby zapewnić podparcie ścian tunelu. Liście służą do wyłożenia komory lęgowej lisicy. W niektórych przypadkach kilka rodzin fenków może mieszkać razem, współdzieląc złożony system nor. Nawet jeśli dochodzi do tego wspólnego mieszkania, fenek, podobnie jak inne lisy, nadal woli polować samotnie. Fenki polują metodą składającą się z trzech faz: podchodzenia, skoku i opadnięcia na zdobycz. Lisy pustynne są oportunistyczne, jeśli chodzi o dobór ofiar. Przechowują żywność do wykorzystania w przyszłości. Dobrze pamiętają miejsca, gdzie ukrywają pokarm z sezonu na sezon. Fenki są tak dobrze przystosowane do klimatu Sahary, że nie muszą pić. W razie potrzeby pobliska roślinność jest jednak przydatnym źródłem wody i niekiedy stanowi uzupełnienie lisiej diety.
Fenek postrzega swoje otoczenie przede wszystkim dzięki wysoko rozwiniętym zmysłom słuchu i węchu. Ogromne uszy są w stanie przefiltrować dźwięk przez wiele centymetrów piasku i potrafią wykryć subtelne różnice między jednym jękiem a innym w głosach pozostałych fenków. Widzenie w nocy poprawia odblaskowa warstwa znajdująca się na siatkówce oka, zwana tapetum. Ta adaptacja tworzy iluzję świecących oczu i jest charakterystyczna dla zwierząt nocnych. Ranga społeczna fenków jest przekazywana głównie poprzez zabawę. Jako zwierzęta społeczne używają komunikacji wizualnej i dotykowej.
Czym żywi się FENEK?
Fenki mają małe łamacze – czyli pary zębów w głębi pyska, zmodyfikowany czwarty górny ząb przedtrzonowy i pierwszy dolny trzonowy. Większość pożywienia uzyskują poprzez kopanie i, jako wszystkożerne w środowisku pustynnym, zjadają prawie wszystko, co się im uda złapać. Małe gryzonie, jaszczurki, ptaki, jaja i owady są powszechnymi ofiarami. Owoce, liście i korzenie są ważną częścią diety lisów pustynnych, ponieważ zapewniają zwierzęciu prawie 100% nawodnienia. Lisy pustynne mogą całkowicie obyć się bez możliwości picia wody, są też znane z gromadzenia dodatkowej żywności na zapas.
Zagrożenia i ochrona FENKA
Obecnie nie ma większych zagrożeń o szerokim zasięgu dla tego gatunku. Jednak w wielu częściach Sahary aktywność ludzka gwałtownie rośnie. Budowa nowych dróg, ulepszanie dróg nieutwardzonych i nowe osiedla ludzkie zwiększają poziom niepokojenia i stwarzają ryzyko dla niektórych populacji.
Trwające badania sejsmiczne, wiercenia poszukiwawcze i rozwój pól naftowych, w połączeniu z rosnącym rozwojem komercyjnych szlaków transportowych i szlaków migracyjnych w do niedawna niedostępnych częściach regionu, wywierają dodatkową presję. Nie oceniano wpływu rozwoju dużych pól naftowych na lokalne populacje. Bezpośrednie skutki obejmują zwiększone ryzyko śmierci na drogach i ryzyko dla niedoświadczonych, żyjących na pustyni fenków, które mogą wykazywać brak strachu i ciekawość na widok zbliżających się do nich pojazdów. Choć ograniczone do obszarów marginalnych, nowe stałe osady ludzkie, takie jak te w południowym Maroku, spowodowały zniknięcie lisów na tych obszarach.
Zmiany klimatyczne coraz bardziej dotykają Afrykę Północną, a wraz z nimi nowe patogeny pojawiające się na terenach zamieszkałych przez fenki stanowią wyzwanie i mogą okazać się zagrożeniem dla tego jak i wszystkich innych gatunków. Najnowszym zagrożeniem jest kłusownictwo i nielegalny handel tymi zwierzętami. Fenki często trafiają do Europy, Azji i Ameryki jako zwierzęta domowe, a nie są przywykłe do przebywania w otoczeniu ludzi! To dzikie zwierzęta, które nigdy nie podlegały procesowi domestykacji. W domach cierpią i mimo pięknego wyglądu przysparzają właścicielom więcej problemów niż radości. Ich skoncentrowany mocz (przystosowanie do życia na pustyni) ma bardzo przykry i intensywny zapach, fenki nie lubią obcych, więc atakują ich, nie można ich karmić karmą dla psów, więc zapewnienie odpowiedniej diety jest bardzo kosztowne i trudne.
Jak ZOO Wrocław pomaga FENKOM?
Fundacja Dodo i ZOO Wrocław rozpoczynają projekt badania, ochrony i edukacji proekologicznej w Maroku, Algierii i Tunezji. W Europie koncentrujemy się na akcji: NIE DLA TRZYMANIA DZIKICH ZWIERZĄT W DOMACH!
Więcej informacji: fundacjadodo.pl
Wrocławski ogród zoologiczny który prowadzi program hodowli fenków w europejskich ogrodach zoologicznych w ramach ESB – European Stud Book, czyli Europejska Księga Rodowodowa. Właściciel księgi hodowlanej, który jest odpowiedzialny za określony gatunek w ramach ESB, zbiera wszystkie dane dotyczące urodzeń, zgonów, transferów itp. ze wszystkich ogrodów zoologicznych i akwariów zrzeszonych w Europejskim Stowarzyszeniu Ogrodów Zoologicznych i Akwariów (EAZA ), w których występuje dany gatunek. Dane te wprowadzane są do specjalnych programów komputerowych, które pozwalają prowadzącemu Księgę Rodowodową na przeprowadzenie analiz populacji tego gatunku. Ogrody zoologiczne EAZA mogą zwrócić się do właścicieli ksiąg hodowlanych o zalecenia dotyczące hodowli lub transferów. Gromadząc i analizując wszystkie istotne informacje na temat gatunku, prowadzący księgę stadną może ocenić, czy dobrze sobie radzi w ogrodach zoologicznych i akwariach EAZA, czy też może potrzebne jest bardziej rygorystyczne zarządzanie, aby utrzymać zdrową populację w dłuższej perspektywie. W takim przypadku prowadzący księgę stadną może zaproponować, aby gatunek był zarządzany w ramach programu EEP.
We wrocławskim ZOO żyje kilkanaście tysięcy osobników reprezentujących ponad 1 100 gatunków. Jedną z funkcji naszego ogrodu jest hodowanie tych gatunków, które wyginęłyby bez podjęcia ochrony metodą ex situ (czyli poza miejscem naturalnego występowania). Niektóre gatunki, które można spotkać w ZOO, objęte są europejskim programem hodowlanym (EEP) lub, tak jak fenek, mają założone księgi rodowodowe (ESB). Oznacza to, że europejskie ogrody zoologiczne i akwaria zrzeszone w stowarzyszeniu EAZA wymieniają między sobą informacje o chronionych zwierzętach, mogą też wymieniać się osobnikami.
Nasze zoo prowadzi aż 11 europejskich programów hodowli zagrożonych gatunków, a jednym z nich jest program hodowli fenków.
